In goede banen leiden van afval rond de aarde via het ruimterecht
Steeds drukker is het in populaire banen rond de aarde voor ruimtevaart. Niet alleen met satellieten, vooral met meer afval, wat onveilig is. Zhuang Tian promoveert op de juridische kant van afgedankte ruimte-apparaten. Wie troep veroorzaakt, moet het weer opruimen.
In de nabije toekomst zweven sondes, voorzien van een robotarm, in een baan om de aarde. Ze hebben een arm met vier tentakels van metaal die zich uitspreiden als poten van een spin, klaar om een afgedankte satelliet te vangen waar de sondes minutieus heen manoeuvreren. Het is een van de technieken die het bedrijf ClearSpace nu nog alleen op aarde simuleert voor Active Space Debris Removal (ADR).
Actieve vuilnisdienst
Promovendus Zhuang Tian volgt deze ontwikkelingen op de voet, gespecialiseerd als hij is in het ruimterecht. Hij promoveert op de juridische kant van het verwijderen van ruimte-afval. In het bijzonder op de manier zoals een bedrijf als ClearSpace of het Japanse Astroscale dat zullen doen: actieve verwijdering. Want er is ook een andere manier. Ruimte-apparatuur die zichzelf verwijdert na gebruik, door in de atmosfeer te verbranden. Maar, zoals Tian uitlegt, de huidige satellieten kunnen dat nu nog niet en daarom is een opruimdienst nodig via private bedrijven. ‘Ruimtevaartagentschappen zoals ESA zouden de ontwikkeling kunnen stimuleren van ADR-missies en de exploitatie daarvan.’
Asociale camping-gasten
Heldere regels en internationale afspraken zijn daarbij nodig. Want het ruimterecht loopt achter, vertelt Tian naar aanleiding van zijn proefschrift. Hij vergelijkt het gedrag van landen die als registratiestaat eigenaar zijn van afgedankte satellieten, met campinggasten die niet goed zijn opgevoed. ‘Neem een grasveld op een camping waar afval ligt zoals blikjes of plastic. Natuurlijk kun je dat technisch oplossen door de troep dagelijks te verwijderen. Maar wat beter werkt, zijn regels die kampeerders bewust maken van verantwoord gedrag. Ik ben gaan onderzoeken hoe het ruimterecht stimuleert dat landen en ruimtevaartorganisaties hun ruimtetroep opruimen. Want nu nog, zijn staten niet duidelijk verplicht daartoe. ’
Internationaal mechanisme
Tian stuitte tijdens zijn onderzoek op juridische hindernissen. Het blijkt juridisch een risico voor een staat om het schroot van een andere staat op te ruimen. Apparatuur is in de ruimte eigendom van de staat van registratie. Deze behoudt het gezag en controle ook al is een voorwerp inmiddels afgedankt. Wie gaat opruimen, loopt het risico dat een land, bedrijf of overheidsorganisatie de opruimer aansprakelijk stelt voor schade aan eigendom. ‘Dus momenteel richten opruimmissies zich alleen op afval dat in eigendom is of waar in ieder geval over beschikt mag worden’, vertelt Tian. ‘Een internationaal mechanisme is nodig dat het voor landen en ruimtevaartorganisaties makkelijker maakt om toestemming te vragen of te verlenen.’
In de ruimte kun je elk stuk apparatuur voor militaire doeleinden gebruiken
Mes snijdt aan twee kanten
Wat ook nog speelt, vertelt Tian, is dat verwijderingstechnologie zoals die tentakels van Clearspace, een zogeheten dual-use-karakter hebben. Ruimtevaartuigen zijn in het heelal te gebruiken als wapen, ook al is dat nooit de bedoeling geweest bij hun ontwerp. Het vredelievende opruimen kan leiden tot misverstanden. Tian: ‘Als je ruimteafval kunt grijpen, kun je ook een ander voertuig grijpen of er moedwillig tegenaan botsen. Als een land een afgedankt object zou verwijderen dat aan een andere staat behoort, zou die staat dat kunnen opvatten als een vijandige daad. Ook al was de intentie goedbedoeld.’
Openheid over missies
Tian heeft gekeken naar regels, richtlijnen en wetten voor verantwoord gedrag die er voor kunnen zorgen dat het verwijderen van ruimteafval niet overkomt als een bedreiging. ‘Zorgen wegnemen is beter dan technische eisen stellen dat een object niet voor oorlog kan dienen. Immers, in de ruimte kun je elk stuk apparatuur voor militaire doeleinden gebruiken. Vandaar dat transparantie over ruimtemissies een van mijn aanbevelingen is.’
Hotline tussen landen
Hij heeft zijn hoop gevestigd op soft law; instrumenten die niet juridisch bindend zijn en die toch het gedrag en werkwijzen in de ruimte aansturen. Hoewel deze vrijwillig zijn, kunnen ze de gaten opvullen in de harde artikelen van de ruimteverdragen. Hij bepleit internationale richtlijnen voor Active Space Debris Removal. Ook kunnen landen zich meer inzetten voor multilaterale en unilaterale afspraken. Dit om druk uit de oefenen op staten om hun beloften waar te maken dat ze iets gaan doen aan het puin. De Verenigde Naties kunnen een grotere rol spelen om overeenstemming te bereiken over regels voor duidelijkheid en veiligheid bij dual-use. Ook coördinatie is belangrijk. Wellicht door een hotline in te stellen tussen landen die ruimtevoertuigen registreren, voor het geval botsingen in aantocht zijn.
Ruimtevaart is steeds belangrijker voor ons dagelijks leven
Komende generaties
Tian wil het recht rond het verwijderen van ruimteschroot verder ontwikkelen. Hij hoopt in de toekomst een ticket te kunnen boeken voor een ruimtereis, mocht dit betaalbaar zijn. De kans op botsingen met ruimtepuin moet dan wel zijn afgenomen. ‘Ik ben daar positief over, er is een sterk gemeenschappelijk bewustzijn over het duurzaam gebruik van de ruimte in de toekomst. Ook voor de komende generaties, want de ruimtevaart is steeds belangrijker voor ons dagelijks leven.’
Jan-Willem Oomen
Foto NASA