Niet voor iedereen is de utopie een utopie
Een perfecte wereld, wie wil dat niet? Maar wat perfect is, daar valt over te twisten. Wat voor de één geweldig is, is voor de ander desastreus. Promovenda Zeynep Anli nam de toekomstdroom onder de loep door te kijken naar gender-separatistische utopieën.
‘Utopische literatuur die gender-seperatistisch van aard is, schetst een wereld waarin vrouwen en mannen gescheiden van elkaar leven’, legt Zeynep Anli uit. ‘Deze scheiding brengt veelal conflicten met zich mee, waardoor de sociaaleconomische, politieke of biologische verschillen tussen man en vrouw bevraagd kunnen worden.’
Gender
Wellicht het voorbeeld van gender-seperatistische, utopische literatuur dat meer erkenning verdient is The Book of the City of Ladies van Christine de Pizan, dat ze schreef in 1405. ‘In het werk presenteert De Pizan meerdere vrouwen die een positieve invloed hebben gehad op de maatschappij. Daarbij is het ook het eerste utopische werk dat door een vrouw werd geschreven. De Pizan vraagt zich af of vrouwen op dezelfde manier als mannen onderwezen moeten worden en waarom sommige mannen helemaal niet willen dat vrouwen onderwezen worden.’
‘In The Book of the City of Ladies wordt er een duidelijk verschil gemaakt tussen vrouw en man’, vervolgt Anli. ‘In de hoogtijdagen van dit subgenre, in de jaren zestig en zeventig, gingen auteurs nog een stapje verder en werd het principe van gender compleet achterwege gelaten. Ursula K. Le Guins The Left Hand of Darkness stelt de vraag of gender er überhaupt toe doet, waarmee ze niet alleen het idee van gender-seperatisme, maar ook de genderverhoudingen in onze eigen wereld weet te bevragen.’
De exclusie van de utopie
‘Wat we niet alleen zien bij gender-separatistische utopieën, maar ook bij algemene utopische literatuur, is dat er altijd individuen of groepen dienen te worden buitengesloten’, vertelt Anli. ‘Wat voor de vrouw en utopie is, is voor de man een dystopie. En dat geldt voor eigenlijk alle utopieën die ik heb geanalyseerd. Wat voor de auteur een utopie kan zijn, kan op menig lezer als een dystopie overkomen.’
‘Die exclusie gaat vaak gepaard met hoop op een betere wereld. De in het verhaal beschreven uitsluiting is noodzakelijk om de oorzaak van slechte dingen als oorlog, ziekte en ongeluk uit te bannen. Door al het slechte te vernietigen, ontstaat er een schone lei waarop de verbeterde wereld gebouwd kan worden. Het is deze hoop die zowel in de utopie als de dystopie te vinden is, aangezien de dystopie eveneens de oorzaak van al het slechte wil vernietigen.’