Waarom regels voor een gedeelte van de bevolking niet werken
Overmatige regeldruk zorgt voor economische schade en kan het vertrouwen in de overheid ondermijnen. Bij het tegengaan van regeldruk moeten beleidsmakers meer oog hebben voor de verschillende manieren waarop mensen op regels reageren, bepleit promovendus Ritsart Plantenga in zijn proefschrift.
Overheden proberen al decennia om regeldruk en bureaucratie terug te dringen, vooral vanuit een economisch perspectief. Mensen gaan echter op verschillende manieren met regels om, waarbij sommigen vooral reageren op basis van eerdere ervaringen en emoties. Plantenga doet onderzoek naar deze psychologische aspecten van regeldruk.
Grofweg zijn er twee systemen van informatieverwerking in onze hersenen, legt Plantenga uit: een ervaringsgericht systeem en een rationeel systeem, die nauw samenwerken. Mensen blijken een voorkeur te hebben voor één van beide systemen. Bij een voorkeur voor het ervaringsgerichte systeem vertrouwen zij vooral op eerdere ervaringen, emoties en intuïtie. Bij een voorkeur voor het rationele systeem gebruiken zij meer ratio en logica. Deze voorkeuren zijn meetbaar en spelen een belangrijke rol bij het omgaan met regels, zo blijkt uit het promotieonderzoek.
Ongewisse uitkomst
Door die verschillende voorkeuren kijken mensen verschillend naar regeldruk en ervaren ze regeldruk verschillend, zo ontdekte Plantenga. ‘Wie met regeldruk wordt geconfronteerd en een voorkeur heeft voor het ervaringsgerichte systeem, laat zich meer leiden door zijn intuïtie en emoties. Dat heeft een ongewisse uitkomst, waardoor regels niet altijd het gewenste effect hebben. Overheden en beleidsmakers houden daar nu te weinig rekening mee. Zij stellen regels vooral op met de rationele mens in gedachte.’
Negatieve ervaringen met regeldruk kunnen er zo voor zorgen dat mensen minder bereid zijn regels na te leven. ‘Emoties uit het verleden hopen zich op. Bezorgdheid wordt boosheid, boosheid wordt woede. Mensen blijven dan klagen over regeldruk, waardoor regels niet goed werken voor een deel van de bevolking.’
Sociaal-emotionele belangen
Hoe overheden meer rekening kunnen houden met degenen die vanuit eerdere ervaringen en emoties reageren op regels, is volgens Plantenga vanuit zijn research moeilijk te zeggen. ‘Er wordt al meer dan veertig jaar onderzoek gedaan naar de rationale kant van regeldruk. Dit is het eerste onderzoek dat kijkt naar hoe mensen intuïtief en emotioneel met regels omgaan.’
Zijn onderzoek geeft wel aan waar beleidsmakers beter op kunnen letten. ‘Meer oog hebben voor de sociaal-emotionele belangen. Ervaringsgerichte mensen reageren vaak snel, zonder daarover na te denken. Zij handelen vanuit een bepaalde moraal op basis van een groep waartoe ze behoren. Als je daar geen rekening mee houdt bij het maken van regels, dan werkt regelgeving niet. Dan werk je onrust in de hand.’
Tekst: Tom Janssen
Afbeelding: Pixabay