Welke verantwoordelijkheid hebben wij bij het Systeem Aarde? Een interview met Joeri Reinders
Steeds meer mensen krijgen te maken met klimaatverandering. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we klimaatbestendig en -neutraal handelen? We vroegen het aan klimaat- en aardwetenschapper en docent bij de leergang Klimaatverandering Joeri Reinders. Joeri: ‘Bij klimaatverandering plaatst de mens zichzelf buiten het Systeem Aarde.’
Het Systeem Aarde is een concept uit de aardwetenschappen. Het houdt in dat alle onderdelen van de Aarde samen één groot dynamisch systeem vormen, waarbij de onderdelen onderling in interactie zijn. Als mens zijn wij onderdeel van dit systeem, maar de mens zet de aarde onder druk; dat heeft invloed op de ecosystemen die er leven.
Hoe wordt er naar klimaatverandering gekeken?
'Als we het over Klimaatverandering hebben, zien we het vaak als een bedreiging op ons als mensheid of als samenleving. Die manier van denken plaatst ons buiten het Systeem Aarde. We zoeken naar een snelle oplossing, een quick fix, maar dat kan niet. We denken te weinig na over duurzame oplossingen voor dat systeem: we zijn er immers onderdeel van. We putten bronnen uit, die worden steeds schaarser, maar we leven alsof dat niet zo is. De vraag is: welke verantwoordelijkheid hebben we bij het Systeem Aarde? Dan kijk je naar wat we nu bijdragen en hoe dat anders kan. In jouw natuurlijke (leef)omgeving en hoe je je daartoe verhoudt kun je al veel doen.'
Kun je een voorbeeld noemen van zo’n duurzame oplossing?
'De zeespiegel stijgt wel, maar dat zie je niet als je op het strand bent. Op een stormachtige dag zie je duinerosie, het zand slaat van de duinen af. Om duinerosie tegen te gaan en ons te beschermen kun je verschillende dingen doen. Kijk naar de zandmotor in Den Haag, daar komen techniek en natuur samen. Er wordt gebruik gemaakt van de zeestromen en het natuurlijke proces van de verplaatsing van zand. We kunnen veel van natuurlijke systemen leren: ze zijn intelligent en complex.'
Wat gebeurt er met ecosystemen door de klimaatverandering?
'Ecosystemen zijn organische netwerken, een samenwerking van planten, dieren en de mens in een omgeving. Die complexe systemen zijn weerbaar, maar afhankelijk van elkaar en die specifieke natuurlijke omgeving. Veranderingen zorgen ervoor dat een ecosysteem wordt opgeschud, dan raken voedselketens uit balans. Als de gemiddelde temperatuur 1,5 graden stijgt, krijg je meer extreme weerfenomenen met warmere, drogere en nattere periodes. Met een effect op migratiestromen van dieren tot gevolg en dat heeft weer effect op de mens. Bijvoorbeeld exotische muggen die zich in Nederland vestigen. Door meer stilstaand water door meer regenval is er meer overlevingskans; er kan een plaag ontstaan en er is kans op de verspreiding van gevaarlijke ziekten.'
Kan een professional, met politiek of bestuurlijke rol, hier iets mee doen?
'Als professional heb je een verantwoordelijkheid tegenover de burger: een bredere verandering inzetten op een breder probleem. Een verhaal goed neerzetten is belangrijk. Maar ook het gesprek met de burger voeren, waarbij je rekening houdt met het complexe sociale systeem van de mens. Als mensen al vele generaties ergens leven, weten zij vaak veel over de bestaande ecosystemen en de samenwerking en balans met de natuur. Voor betrokkenheid en bereidheid om met minder genoegen te nemen, moet je naast een goed verhaal vertellen ook hun stem laten meetellen.'
Waar kunnen we ons in Nederland op voorbereiden?
'Er zit een energietransitie aan te komen waarbij mensen meer genoegen moeten nemen met minder. Mensen krijgen daar iets moois voor terug: een leefbare aarde. Jouw eigen aanpassingen zijn niet direct tastbaar, daarom zijn verhalen zo belangrijk. In mijn onderzoek gaat het ook over zand, modder en insecten. Dat zijn geen ‘sexy’ onderwerpen om over te praten. Maar als je er meer over leert en de complexiteit ziet, ontstaat de neiging om die schoonheid te willen beschermen. Vanuit jouw organisatie kun je ook bewust kijken naar hoe de wereld er straks uitziet en ‘een steentje bijdragen’.
Wat doen we als land al goed?
'In mijn onderzoek ben ik erg bezig met de overstromingen van het verleden, zoals de watersnoodramp van 1953; je leert de aarde kennen door de grondlagen en de geschiedenis te bestuderen. Daarmee breng je patronen in kaart en kun je risico’s inschatten, zodat je beschermd bent als er wat gebeurd. Voor die inschatting weeg je factoren mee zoals droogte, overstromingen en windstromen. Hoe je dat verhaal vanuit de wetenschap goed kunt vertellen op een samenhangende manier willen we ook overbrengen in de leergang.'
Tekst: Margo Klein
Kennismaken met de leergang Klimaatverandering?
Schrijf je in voor de workshop op 19 september van 16.00 - 18.00 uur in Den Haag.
Inschrijven
Je ecologische voetafdruk verminderen
Nederland heeft maatregelen, het klimaatbeleid, om zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering en om verdere klimaatverandering te beperken.
Lees je in over de ecologische voetafdruk en hoe je met gedragsverandering duurzame(re) keuzes kunt maken die klimaatimpact verlagen. Bekijk 'Monitor Duurzaam Leven' en verlaag je ecologische voetafdruk tot 60%.
Leergang Klimaatverandering
Heb je in je werk direct of indirect te maken met klimaatverandering? Neem deel aan de leergang 'Klimaatverandering: lokale uitdagingen en oplossingen'.
Meer informatie