Opinie: Boodschap ‘klaar voor het gevecht’ in Defensienota baart zorgen
‘Sterk, slim en samen’, zo heet de recentelijk gepubliceerde Defensienota 2024, die samen met de Defensiebegroting besproken wordt in de Tweede Kamer. Het document moet ons houvast bieden in onzekere tijden, maar baart vooral zorgen.
Het document is duidelijk beïnvloed door de oorlog in Oekraïne, die als een schaduw over de tekst heen hangt. In de nota wordt verwoord wat de Nederlandse strategische doelen zijn in de veranderende geopolitieke context. De strategische doelen zijn: ‘Afschrikken en voorbereid zijn op een grootschalig conflict’, ‘Klaar voor het gevecht van de toekomst en veranderende dreigingen’ en ‘Klaar voor nationale taken’.
Deze benaderingswijze baart zorgen. Het klaar staan en voorbereid zijn, zijn operationele aangelegenheden en het lijkt er daardoor op dat voor Nederland operationele gereedstelling tot strategisch doel is verheven. We mogen hopen dat ons strategisch doel is om politiek onafhankelijk en soeverein te zijn en te blijven, samen met het behoud van onze territoriale integriteit. Operationele gereedstelling, het klaar staan en het afschrikken zijn de middelen die we daartoe zouden moeten inzetten. Afschrikking behoeft naast overtuigende capaciteiten, waar de nota uitgebreid op ingaat, ook communicatie en commitment. Deze laatste twee kunnen niet zonder diplomatie en duidelijke politieke stellingname. Daarover is de nota zeer summier.
Duidelijke rol politiek ontbreekt
Zo lopen doelen en middelen, strategie en operatie door elkaar. Het grote euvel in deze nota is dat hier maar ook elders een duidelijke rol voor de politiek en politiek beleid ontbreekt. Waar is de politieke doelstelling waarop onze middelen zijn afgestemd? We kunnen zo niet beoordelen of de (haalbare) doelen voorzien zijn van de juiste en meest geëigende middelen om die te bereiken. Bij afwezigheid van een duidelijk idee over hoe de confrontatie te winnen, blijft het doen, de operatie, het ‘klaarstaan’, het voorbereiden, uiteindelijk het beleid determineren.
Strategie helder verwoorden belangrijk
Nederland is verre van de enige staat die het moeilijk vindt om een duidelijk geformuleerd doel in overeenstemming te brengen met de juiste en geëigende middelen. We hoeven maar om ons heen te kijken naar de vele conflicten die zich dichtbij maar ook veraf afspelen. Bij afwezigheid van een heldere doelstelling verwordt het gebruik van geweld al snel tot barbarij. Dit is geen nieuw inzicht maar valt terug op de ideeën van Carl von Clausewitz aan het begin van de negentiende eeuw. Hij stelde dat oorlog de voortzetting van politiek met andere middelen is. Het is meer dan ooit van belang om onze strategie en strategische doelen helder te verwoorden omdat het simpelweg te gevaarlijk is om ‘het doen’ tot strategie te verheffen. We hebben zelf in Afghanistan en Irak kunnen zien waar die mismatch tussen doel en middel en de dominantie van het operationele niveau toe kunnen leiden.
Een eerdere minister van Defensie merkte eens op tijdens een discussiemiddag dat het ministerie al zolang zoekt naar het goede verhaal bij de ‘mooie spullen’ die het heeft. Dat goede verhaal is er wel, maar blijkt nog steeds heel moeilijk te verwoorden.
Prof Dr Isabelle Duyvesteyn is hoogleraar International Studies, Universiteit Leiden en heeft meegewerkt aan de wetenschapstoets van de Defensienota in 2022 en 2024.