11 wetenschappers van Universiteit Leiden ontvangen Vidi-beurs
NWO heeft elf Leidse wetenschappers een Vidi-beurs toegekend. Met deze beurs van maximaal 850.000 euro krijgen onderzoekers de kans om in de komende vijf jaar een nieuwe onderzoeksgroep op te zetten en een vernieuwende onderzoekslijn te ontwikkelen.
De Vidi-financieringen zijn gericht op ervaren onderzoekers die na hun promotie al een aantal jaren succesvol onderzoek hebben verricht. Vidi maakt samen met de Veni- en Vici-beurzen deel uit van het NWO-Talentprogramma, dat gericht is op het stimuleren van vernieuwing en nieuwsgierigheid in de wetenschap. Dit jaar kregen in totaal 102 onderzoekers een Vidi-beurs. De elf projecten van Leidse wetenschappers staan hieronder beschreven.
Een sprong in de wereld van kwantumgebieden
Francesca Arici - Mathematisch Instituut
Een van de belangrijkste onderzoeksdoelen in de wiskunde is het vinden van manieren om verschillende objecten (zoals verzamelingen, vormen en functies) te classificeren op een manier die hun belangrijkste kenmerken vastlegt zonder repetitief te zijn (bijvoorbeeld een schoenenkast op basis van schoenmaat). Echter, in de kwantumwereld gedragen objecten zich heel anders dan we gewend zijn. Bijvoorbeeld, in een gewone ruimte kunnen we punten en afstanden tussen objecten beschrijven. Maar in een kwantumruimte kunnen we soms niet eens praten over punten in de gebruikelijke zin. Het doel van Arici en haar team is om deze kwantumruimten in een bredere context te begrijpen. Zij doen dit door zich te richten op een brede klasse (kwantumdomeinen genaamd) en het probleem vanuit verschillende invalshoeken te bekijken.
Metaforen in machinevertalingen
Lettie Dorst – Centre for Linguistics
Metaforen vertalen, is bepaald geen koud kunstje voor machinevertaalprogramma’s als Google Translate. De betekenis van metaforen is vaak niet transparant en ze zijn cultuurspecifiek. Vertaalfouten kunnen grappig zijn, maar ook leiden tot serieuze miscommunicatie en onbegrip. Het team onderzoekt welke metaforen precies tot problemen leiden, wanneer, waarom, en voor wie.
Van black-box machine learning naar wetenschappelijke kennis
Marjolein Fokkema - Psychologie
Flexibele algoritmes uit de machine learning (ML) kunnen zeer nauwkeurige voorspellingen opleveren, maar zijn voor gebruikers een black box. Dit is problematisch voor gedragswetenschappers, die menselijk gedrag niet alleen willen voorspellen, maar ook willen begrijpen. Fokkema en haar team gaan effectgroottes ontwikkelen die de vorm en sterkte van de effecten van predictoren in ML-modellen kwantificeren. Ook ontwikkelen ze onzekerheidskwantificering, die hypothesetoetsen en meta-analyse met ML mogelijk maken. Hierdoor kunnen gedragswetenschappers niet alleen profiteren van de zeer nauwkeurige voorspellingen van ML, maar ML ook gebruiken voor het testen en verbeteren van wetenschappelijke theorieën.
De zoektocht naar andere Aardes
Sebastiaan Haffert – Sterrewacht Leiden
De toekomstige European Extremely Large Telescope (ELT) streeft naar baanbrekende ontdekkingen, waaronder het vinden van nieuwe aardse planeten. Met behulp van geavanceerde technologieën en innovatieve materialen zoals metamaterialen, verlegt Haffert de beeldvormingscapaciteiten van telescopen met state-of-the-art instrumenten. De nieuwe technieken worden gebruikt om met de huidige telescopen de atmosferische eigenschappen van Proxima Centauri b, de dichtsbijzijnde planeet buiten ons zonnestelsel, te karakteriseren. Deze ervaringen zullen de instrumentatieontwikkeling van de ELT sturen om uiteindelijk te zoeken naar leven in het heelal.
Hoe ontstaan planeten rond andere zonnen?
Melissa McClure – Sterrewacht Leiden
De vorming van planeten moet al vroeg plaatsvinden, minder dan een miljoen jaar nadat hun sterren ontbranden. Zulke jonge planeetstelsels liggen echter verstopt achter wolken van koud stof. Onderzoekers gebruiken nieuwe metingen van de James Webb Space Telescope om te ontdekken wanneer, waar en hoe planeetvorming begint. In een steekproef van jonge stelsels willen ze ook de samenstelling onthullen van planeten die momenteel worden gevormd. Deze resultaten helpen te begrijpen waarom we in het universum zoveel verschillende soorten exoplaneten zien.
Het lot van aan megafauna-aangepaste palmbomen met enorme vruchten
Renske Onstein – Instituut Biologie Leiden
Planten met grote vruchten (megafruit) werken samen met grote dieren (megafauna) die hun zaden verspreiden. Helaas is de megafauna grotendeels uitgestorven in de afgelopen vijftigduizend jaar. Onstein onderzoekt hoe de uitsterving van de megafauna de zaadverspreiding van megafruit palmbomen heeft beïnvloed. Dit doet ze door in kaart te brengen welke palmen samen met megafauna zijn geëvolueerd, welke soorten niet meer worden verspreid en als gevolg hiervan met uitsterving worden bedreigd. Ook onderzoekt ze voor welke soorten de mens de zaadverspreidingsrol van de megafauna heeft overgenomen.
Emotie in de regulering van maatschappelijke risico’s
Dovile Rimkute – Instituut Bestuurskunde
Regulering gaat over wetenschappelijke maatregelen bij risico’s in de samenleving. Uitgangspunt is dat regulering gebaseerd is op rationele besluitvorming; verwacht wordt dat burgers maatregelen op rationele wijze volgen. Dit project kijkt op een nieuwe manier naar regulering door kennis uit de psychologie en politieke theorie samen te brengen. Er wordt minder de nadruk gelegd op rationeel nadenken en meer op gevoelens door emotie centraal te stellen in de relatie tussen burger en regelgevende instanties. Met kwalitatieve en experimentele onderzoeksmethoden wordt onderzocht wat de effecten van emoties zijn op responsiviteit in ambtelijke besluitvorming en de acceptatie en naleving van regulering door burgers.
De toekomst van de laatste levensfase
Annemarie Samuels – Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie
Vanwege de groeiende beschikbaarheid van geavanceerde en vaak belastende levensverlengende behandelingen stellen steeds meer zorgverleners en patiënten dat juist minder behandelen kan leiden tot een ‘goede dood’. Maar zorgverleners en patiënten zijn het niet altijd eens over waar de grenzen van doorbehandelen liggen. Mede door een maatschappelijke context van sociaal-culturele diversiteit en ongelijkheid leidt dit tot nieuwe dilemma’s in beslissingen over wat ‘goede’ levenseindezorg inhoudt. Met etnografisch onderzoek in Nederland laat dit project zien hoe patiënten, hun naasten en zorgverleners normen gebruiken en vormgeven in hun beslissingen over behandelingen aan het einde van het leven.
Wie zal overleven? Flexibele statistische modellen voor de dynamische voorspelling van de kans op ingrijpende gebeurtenissen
Mirko Signorelli – Mathematisch Instituut
Om beslissingen te nemen over behandelingen en levensstijl vertrouwen clinici en patiënten op nauwkeurige voorspellingen van de kans op ingrijpende gebeurtenissen zoals dementie, kanker of overlijden. Huidige statistische methodes voor dynamische voorspelling hebben moeite met complexe kenmerken van patiëntgegevens en maken onnodige vereenvoudigingen die kunnen leiden tot onnauwkeurige prognoses.
Dit project pakt de beperkingen van bestaande methoden aan door DynoSurv te ontwikkelen, een innovatieve statistische methode die dergelijke vereenvoudigingen vermijdt. DynoSurv stelt onderzoekers in staat om realistischere risicovoorspellingsmodellen te maken en te implementeren, waardoor clinici en patiënten nauwkeurigere prognoses en advies voor behandeling krijgen.
Wie staan er achter elke succesvolle koloniale wetenschapper?
Fenneke Sysling – Instituut voor Geschiedenis
Achter elke succesvolle koloniale wetenschapper staat... een lokale informant en assistent. Zij deelden informatie met wetenschappers of hielpen met het verzamelen van planten en dieren. In dit project richten de onderzoekers zich op deze groep in koloniaal Indonesië. Ze laten zien hoe die heeft bijgedragen aan wetenschappelijke kennis die in Europa terechtkwam. Tegelijkertijd gebruikten lokale informanten en assistenten de kennis en kunde voor hun eigen doelen en gemeenschappen. Zo laat het project zien hoe wetenschap werkte in het verleden.
Ritmische hormonen voor gezonde botten
Liesbeth Winter - LUMC
Glucocorticoïd-medicijnen zijn cruciaal om ontstekingsziekten te behandelen, maar desastreus voor vele lichaamsprocessen zoals botombouw. Er ontstaat botontkalking met breuken, en daardoor verlies van kwaliteit van leven en onafhankelijkheid. Dit vormt een groot gezondheidsprobleem. Er bestaat geen goede manier om dit te voorkomen. In eerder onderzoek toonde Winter aan dat het dag-nacht ritme in glucocorticoïden essentieel is voor botgezondheid. In dit project wordt het ritme in de glucocorticoïd-medicijnen hersteld om de botten gezond te houden, en tegelijk de ontstekingsziekte effectief te behandelen. Dit is belangrijk voor patiënten die afhankelijk zijn van glucocorticoïden en nu lijden aan breuken en vervroegd overlijden.