Cleveringa-oratie: ‘Ik schaam me diep voor de Grote Ter Apel-show’
Onze rechtsstaat brokkelt af, waarschuwde jurist Lilian Gonçalves-Ho Kang You in haar Cleveringa-oratie. Ze hield een spiegel voor: aan het begin van de Tweede Wereldoorlog en tijdens de militaire dictatuur in Suriname dachten velen dat het niet zo’n vaart zou lopen.
‘Wij hadden gemeend hiervoor gespaard te mogen en te zullen worden.’ Diverse keren herhaalde Lilian Gonçalves-Ho Kang You deze zin vol spijt uit de protestrede van rechtendecaan Rudolph Cleveringa. Cleveringa protesteerde op 26 november 1940 tegen de maatregel van de Duitse bezetter: Joodse medewerkers waaronder hoogleraar Eduard Meijers werden ontheven uit hun functie. Voor Cleveringa’s protestrede was veel moed nodig, benadrukte Gonçalves-Ho Kang You. In die tijd was tegenspraak levensgevaarlijk en de dag na zijn toespraak werd Cleveringa gevangengezet. Gelukkig zouden Meijers en Cleveringa de oorlog overleven - in tegenstelling tot hun collega en jurist Ben Telders die ook openlijk protesteerde.
Militaire coup in Suriname
Gonçalves-Ho Kang You maakte aan den lijve mee hoe oorlog haar land Suriname verscheurde en hoe dodelijk oppositie kon zijn. Ze blikte terug op de militaire staatsgreep in 1980 toen zij daar nog woonde met haar dochtertje en echtgenoot Kenneth Gonçalves. Ze waren beiden kritische advocaten. ‘De coup werd aanvankelijk eufemistisch aangeduid als een ingreep', herinnerde zij zich. Want de grondwet en de president werden nog niet meteen buitenspel gezet.
-
Lilian Gonçalves-Ho Kang You studeerde Rechten in Leiden is ook Leids eredoctor. -
Het cortège in het Groot Auditorium. -
Rector Hester Bijl introduceert de Cleveringahoogleraar, zie kader. -
-
De belangstelling was groot met publiek in drie zalen. -
-
Pedel Erick van Zuylen, Lilian Gonçalves-Ho Kang You, rector Hester Bijl en collegevoorzitter Annetje Ottow. -
Wethouder Yvonne van Delft, de ambassadeur van Suriname en zijn echtgenote; Antoine de Kom, de huidige echtgenoot van Lilian Gonçalves-Ho Kang You en dochter Valérie Goncalves. -
-
Felicitaties na afloop.
Echtgenoot vermoord
Achteraf gezien was dit een façade die tijdelijk geruststelde, aldus de Cleveringahoogleraar. Het regime werd alsmaar grimmiger en protesteren steeds riskanter. Ook hier was Cleveringa’s verzuchting van toepassing: ‘Wij hadden gemeend hiervoor gespaard te mogen en te zullen worden.’ Haar echtgenoot bekritiseerde als deken van de Orde van Advocaten openlijk het regime totdat Kenneth Gonçalves voorgoed de mond werd gesnoerd: in december 1982 liet het bewind van legerleider Desi Bouterse hem en veertien andere oppositieleden vermoorden.
De Grote Ter Apel-show
In die bange maanden daarna vluchtte ze met haar dochter naar Nederland waar ze zonder problemen een verblijfstatus kreeg. Sinds enkele jaren vraagt Gonçalves-Ho Kang You zich wel steeds vaker af: zou ze nu onder vergelijkbare omstandigheden nog welkom zijn in Nederland? Zou ze in het gras van Ter Apel moeten slapen, of slechts tijdelijk een verblijfsvergunning krijgen? ’Ik hoef me gelukkig geen zorgen meer te maken, want ik ben al lang Nederlander. Maar in die hoedanigheid schaam ik mij diep voor De Grote Ter Apel-show, zoals Trouw-columnist Stevo Akkerman de georkestreerde opvangcrisis in Nederland onlangs noemde.’
'Er is nu nog geen heldenmoed nodig om in verzet te komen'
Aantasting rechtsstaat
De politiek van het huidige kabinet baart haar grote zorgen. ‘Waarom streven we naar het strengste asielbeleid ooit, maar niet naar het strengste antidiscriminatiebeleid?’ Ze waarschuwde voor de sluipende aantastingen van de Nederlandse rechtsstaat en noemde een paar voorbeelden. De afgelopen jaren zijn er tal van schandalen over discriminerende werkwijzen van overheidsorganisaties. Volgens recent onderzoek krijgen mensen die een vergelijkbaar misdrijf plegen niet altijd dezelfde straf. Wie weinig opleiding heeft én een migratieachtergrond loopt volgens de onderzoekers drie keer meer kans op een gevangenisstraf, aldus de Cleveringahoogleraar.
Kom in verzet
Aan het eind van haar oratie refereerde Gonçalves-Ho Kang You weer aan de Tweede Wereldoorlog en de coup in Suriname. Cleveringa was getuige van een overrompelende aanval op de rechtsstaat en verzet vereiste veel moed. In Suriname was ze getuige van het afbreken van een rechtsstaat en ook hier vereiste verzet veel moed. ‘Nu zijn we getuige van de erosie van een rechtsstaat. Dat gaat sluipenderwijs, fragmentarisch en verhuld. Verzet is nodig, maar heldenmoed nog niet vereist om te voorkomen dat wij over enkele jaren verzuchten: we hadden gehoopt hiervoor gespaard te zullen en te mogen worden.’
Introductie rector Hester Bijl
Rector Hester Bijl prees in haar welkomstwoord de verdiensten van de Cleveringahoogleraar voor de rechtstaat. Ook verwees ze naar de wereldwijde conflicten die ook de universiteit raken. ‘We voeren het academisch debat over deze casussen. Dan gebruiken we ons verstand, zelfs als het er soms pittig aan toe gaat. Maar we zien op onze campus ook hevige emoties, zoals boosheid en onbegrip. Daar voert het gevoel duidelijk de boventoon. In Leiden proberen we, Cleveringa indachtig, verstand en gevoel met elkaar te verbinden. Want de academie komt in gevaar zodra het wederzijdse respect binnen de eigen gemeenschap verdwijnt, en wij niet langer willen debatteren met andersdenkenden.’
Tekst: Linda van Putten
Foto's: Monique Shaw