De toekomst van Europa draait niet om Europa
Meer autocratieën, minder gendergelijkheid en een groeiend anti-liberaal sentiment. Het zijn slechts een paar van de ontwikkelingen die hoogleraar Sarah Wolff signaleert in haar oratie over de toekomst van Europa. ‘De liberale wereldorde zoals we die in het Westen kennen, staat op het spel.’
Over één ding wil Wolff duidelijk zijn: ‘Ik doe niet aan toekomst voorspellen. Sciencefiction heb ik nooit interessant gevonden.’ Als de hoogleraar International Studies and Global Politics praat over de toekomst van Europa, dan heeft ze het over present future - de toekomst die op dit moment gevormd wordt. ‘Het gaat mij om hoe we het toekomstbeeld construeren. Hoe dat gebeurt in sociale interacties, in het politieke discours, in de media. Want door te spreken over de toekomst, maken we sommige spelers belangrijk of minder belangrijk. Wie spreekt zich uit over minderheden, over vrouwenrechten? Wie krijgt de kans om de toekomst vorm te geven? En welke concurrerende wereldbeelden spelen daar een rol bij?’
Verschillende smaken
De toekomst van Europa draait niet om Europa, zegt Wolff. ‘Geopolitiek is weer belangrijk nu Rusland en China meestrijden om de macht. Dat zorgt voor onrust in Europa. De liberale wereldorde waarvan we dachten dat deze vaststond, staat op het spel. In Europa en in de rest van de wereld wordt het liberalisme betwist, we zien een terugkeer van identiteitspolitiek, soevereiniteit en traditionele hiërarchieën. Nee, het Europese politieke gedachtegoed is niet de enige smaak die er is.’
‘We moeten diversiteit gebruiken om de wereld beter te begrijpen.’
Daarom is het belangrijk dat Europa een meer pluriforme blik krijgt. ‘De huidige wereldorde transformeert,’ vertelt Wolff. ‘Daarom moeten we zelfreflectie hebben, meer leren over present futures en hoe die in andere delen van de wereld worden vormgegeven. We zouden diversiteit moeten gebruiken om de rest van de wereld beter te begrijpen.’ Een veranderende wereld en de voortdurende ontwikkeling van de liberale wereldorde hoeft overigens niet het einde van die wereldorde te betekenen, zegt Wolff. ‘Het kan juist een kans zijn voor verdere ontplooiing; voor volwassenwording.’
Meer verhalen, meer stemmen
Zo ziet Wolff mogelijkheden voor nieuwe spelers. ‘Er zijn zoveel partijen waar we nu nog niet comfortabel mee zijn als volwaardig onderdeel van de macht: NGO’s, het maatschappelijk middenveld, bedrijven, maar ook religieuze spelers. In sommige landen maken religieuze actoren deel uit van het dagelijks bestuur, maar door het Europese secularisme denken wij vaak dat religie en bestuur niet samen kunnen gaan.’ Bij dit soort overtuigingen ligt volgens Wolff de crux: ‘Als we in Europa echt denken dat we het beste model hebben, gebaseerd op eeuwen van Europese filosofie en Europese geschiedenis, hoe overtuigen we anderen daar dan van? En als dat niet lukt, is het liberalisme dan wel breed genoeg? Moeten we dan niet veel meer verhalen en stemmen betrekken? Ik geloof dat de toekomst van Europa bovenal menselijk moet zijn.’
‘De toekomst van Europa moet menselijk zijn.’
De opkomst van ‘illiberalisme’ en geopolitieke onrust; het is niet de meest lichte kost om je dagelijks in onder te dompelen. Toch maakt het Wolff niet pessimistisch. ‘Ik bevind me in een bevoorrechte positie als academicus: mijn werk geeft me perspectief. Ik heb de ruimte om buiten de kaders te denken en bezig te zijn met de lange termijn. Door mijn contact met bevlogen studenten blijf ik bovendien hoopvol over de toekomst en door mijn interacties met beleidsmakers word ik uitgedaagd om innovatief te zijn. Het houdt me scherp en kritisch, en geeft me het gevoel dat ik een bescheiden bijdrage kan leveren aan een betere wereld.’
Op vrijdag 29 november om 16.00 uur spreekt Sarah Wolff haar oratie The Global Future(s) of Europe uit.
Tekst: Julie de Graaf
Afbeelding: Pexels