Hoe kunnen we Big Tech resocialiseren? Een omvangrijke studie onderzoekt de trucs en valkuilen van sociale media
Mensen verliezen steeds meer zeggenschap op sociale media. Een team van rechtsgeleerden van de Universiteit Leiden, computerwetenschappers van andere universiteiten en maatschappelijke organisaties onderzoekt de machtsverhoudingen tussen Big Tech en gebruikers.
‘RESOCIAL' is een multidisciplinair onderzoeksproject waarin juristen en computerwetenschappers samenwerken. Zij hebben een uitgebreid onderzoek gestart naar de bescherming van de rechten van gebruikers van sociale media en hun online kwetsbaarheden. Het onderzoek is voorgesteld door twee wetenschappers van de rechtenfaculteit – universitair hoofddocent Gianclaudio Malgieri van de afdeling eLaw, en universitair docent Michael Klos, van de afdeling Encyclopedie. Onderzoekers van TU Delft, University of Twente en InHolland Hogeschool hebben zich aangesloten bij het project dat in juni 2024 van start is gegaan en twee jaar zal duren. In Leiden doen Maria-Lucia Rebrean (promovendus), Constanta Rosca (postdoc) en Maëlle Picout (onderzoeker) ook mee aan het RESOCIAL project.
Kwetsbaarheid
Een belangrijk thema in het onderzoek is het begrip kwetsbaarheid. Malgieri: ‘Met kwetsbaarheid bedoelen we dat een gebruiker een groter risico loopt dat zijn fundamentele rechten worden geschonden.’ Deze rechten omvatten het recht op privacy, vrijwaring van discriminatie en de vrijheid van meningsuiting.
‘Achter advertenties en andere online promoties zitten geavanceerde computerprogramma's die leren van ons online gedrag”, vervolgt Malgieri. ‘Sociale mediaplatforms kunnen dit gebruiken om ons mentaal te manipuleren en ons gedrag te beïnvloeden. En wat als deze platforms tot verslaving leiden? Vooral als mensen afhankelijk worden van het bestaan in een virtuele wereld die eigendom is van een particulier, winstgericht bedrijf.’
Het onderzoek zal zich in het bijzonder richten op de kwetsbaarheid van bepaalde groepen in de samenleving, zoals kinderen online en vrouwen die het slachtoffer zijn van gender gerelateerd geweld. Er wordt ook gekeken naar de kwetsbaarheid van consumenten met betrekking tot algemene voorwaarden en de min of meer gedwongen acceptatie daarvan. Of de druk om aanwezig te zijn en te communiceren op sociale media. Malgieri: ‘We hebben gekozen voor een holistische benadering en hebben bewust gekozen voor een brede definitie van kwetsbaarheid.’
Onderzoek uit het verleden toont aan dat sociale media opzettelijk gebruikersafhankelijkheid kunnen creëren. Mensen raken ook verslaafd door verschillende ingebouwde psychologische trucs die ervoor zorgen dat ze eindeloos blijven scrollen door hun aandacht vast te houden. Malgieri: 'We zien een situatie van ernstige machtsongelijkheid wanneer iemand afhankelijk wordt van sociale media. In hoeverre voelt iemand zich nog vrij, bewust of onbewust, om sociale media te verlaten en offline te gaan?' Constanta Rosca, die zich als postdoctoraal onderzoeker bij het project heeft aangesloten, voegt eraan toe dat ‘afhankelijke gebruikers steeds meer persoonlijke gegevens aan het sociale mediaplatform zullen blijven afstaan; dit zou kunnen leiden tot een vicieuze cirkel van kwetsbaarheidsuitbuiting, waarbij het platform leert hoe het steeds meer waarde - aandacht, geld en gegevens - aan deze gebruikers kan onttrekken’.
De kracht van Big Tech
De onderzoekers zullen de resultaten gebruiken om bij te dragen aan nieuwe wetgeving en beleid om de macht van Big Tech te controleren. Zelfregulering door sociale mediabedrijven als Meta (Facebook, Instagram, WhatsApp), X en Bytedance (TikTok) heeft onvoldoende resultaat opgeleverd. Pas de laatste jaren beginnen Europese richtlijnen vorm te krijgen. Het RESOCIAL-onderzoek moet leiden tot beleid om de onderdelen van de Digital Services Act, de AI Act en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) die beschermen tegen de genoemde kwetsbaarheden, te implementeren. Regelgevers en wetgevers in Nederland zullen ook leren hoe wetgeving betere bescherming kan bieden bij het gebruik van sociale media. Klos: 'Daar ligt de waarde van ons onderzoek: we brengen aan het licht hoe mensen kwetsbaarheid ervaren en of de wet voldoende bescherming biedt.'
Malgieri, Klos, en de overige wetenschappers zullen onderzoeken hoe Meta Platforms (vooral Facebook en Instagram), Alphabet (Google) en ook LinkedIn, hun beleid kunnen verbeteren. Daarnaast bevat het onderzoeksproject een niet-juridische component: de ontwikkeling van ontwerpen voor sociale mediaplatforms die rekening houden met kwetsbaarheid. Dit wordt voornamelijk uitgevoerd door computerwetenschappers van de Universiteit Twente. Malgieri: 'Zij gaan kwetsbaarheidsgevoelige ontwerpmaatregelen ontwikkelen. Ze laten dus zien hoe het ontwerp van sociale mediaplatforms kwetsbaarheid kan aanpakken.' Dit zal leiden onder meer tot een toolkit.
Het onderzoek is heeft ook een sociologisch component, legt Maria-Lucia Rebrean uit, die als PhD-onderzoeker deelneemt aan het onderzoek. ‘Mensen kunnen zowel profiteren van sociale media als er tegelijkertijd afhankelijk van worden. Iemand die bijvoorbeeld in contact wil blijven met familie op een ander continent kan afhankelijker zijn en tegelijkertijd sociale media als waardevol zien.’
Malgieri en Klos leggen uit dat de timing van hun aanvraag samenviel met een perfecte storm van omstandigheden. Het onderzoek sluit aan bij de wens van de overheid om de digitale kloof en de groeiende ongelijkheid in de samenleving aan te pakken. Het is gericht op het overnemen en implementeren van Europese richtlijnen. De resultaten van RESOCIAL zullen in deze context nuttig zijn. ‘Ons voordeel’, zegt Klos, ‘is dat we partners uit het maatschappelijk middenveld en de overheid hebben die betrokken zijn bij beleid en wetgeving.’ Beleidsmakers uit de EU doen ook mee en vertegenwoordigers van de Europese Commissie die wetten opstellen voor online bescherming zullen deelnemen aan de workshops die door RESOCIAL worden georganiseerd.
Hoewel het project een dialoog met techbedrijven beoogt, benadrukt Malgieri dat ‘het voor ons ook belangrijk is om te zeggen dat de wet niet de goedkeuring van Big Tech nodig heeft. De wet moet iets opleggen en Big Tech zal zich eraan moeten houden.’
Laten we wachten op het volgende tijdperk van sociale media, mogelijk aangestuurd door het RESOCIAL-onderzoek.