Van de Spaanse griep tot Trumps aanpak coronacrisis: ‘Interventie overheid kan onverwachte effecten hebben’
Van de Spaanse griep tijdens WO I tot Covid-19: wat is de rol van de Amerikaanse overheid bij deze pandemieën geweest? Hoogleraar en LUC-decaan Giles Scott-Smith, die samen met collega's Dario Fazzi en Gaetano Di Tommaso het boek-project ‘Public Health and the American State’ heeft afgerond, spreekt over een eeuw aan Amerikaanse reacties op gezondheidscrises.
Je begint je boek met de Spaanse griep, vanwaar dit startpunt?
‘Tot de Spaanse griep in 1918 uitbrak, was goede gezondheid in de Verenigde Staten een privékwestie: je eigen verantwoordelijkheid. Je had welzijnsorganisaties, maar de overheid hield zich afzijdig. Dit veranderde door de Spaanse griep, toen de overheid de verantwoordelijkheid op zich begon te nemen. Er overleden meer mensen door de Spaanse griep dan door WO I; dit had ook gevolgen voor de mobilisatie. Men sprak over een extreem veiligheidsgevaar.’
Hoe ontwikkelde dit zich verder?
‘Het hoogtepunt was in jaren dertig met president Franklin Roosevelt en de jaren zestig met Lyndon Johnson: een liberale periode. Er was toen consensus; ja, de overheid kan de bevolking helpen, welzijn bieden, gezinnen steunen, helpen bij werkloosheid. Alles wat we nu als vanzelfsprekend zien, begon in de VS toen in een periode van zo’n dertig jaar. Sinds de jaren zestig zien we weerstand hiertegen van de conservatieve kant in de politiek en de bredere samenleving in de VS. De overheid maakt dingen juist erger of wil de controle hebben over de bevolking, zo werd gezegd. Deze wens tot individuele keuze en verantwoordelijkheid leidde tot privatisering van veel gezondheidszorg. Hier hebben we dus weer mee te maken sinds de 21e eeuw.’
En dat komt door de invloed van Donald Trump?
‘Trump staat aan de kant van de privatisering en ziet de publieke gezondheid als iets om winst op te maken. Zijn rol tijdens de Covid-pandemie was ook erg schadelijk. Je kunt niet verwachten dat een overheid het gelijk goed doet, maar Trump voedde complottheorieën en ondermijnde de basis voor een overheidsreactie. Ons boek gaat trouwens niet specifiek in op Trump, maar duidelijk is dat hij niet is geïnteresseerd in regulering.
Kamala Harris steunt daarentegen al lange tijd Medicare, een verzekering voor met name ouderen. Ze steunt de Affordable Care Act (ook wel bekend als Obamacare). Ze steunt het recht op abortus, iets dat diepgaande gezondheidsimplicaties heeft. Ze zet de liberale traditie – de rol van de overheid om mensen in nood te steunen - voort.’
Dus als Trump opnieuw wordt verkozen, zie je het niet de goede kant op gaan?
‘Nee, totaal niet. Toen hij president was, wilde hij af van de Affordable Care Act, maar dat lukte niet. Zijn laatste begrotingsvoorstel bevatte een bepaling voor 800 miljard aan bezuinigingen op Medicare over een periode van 10 jaar. Dit is iemand die totaal geen respect heeft voor het doel hiervan, namelijk ouderen helpen.
De push om de gezondheidszorg te privatiseren is waar mensen buiten de VS ook goed over moeten nadenken, kijk naar de ontwikkeling de afgelopen veertig jaar in het Verenigd Koninkrijk. Door de vergrijzing is er steeds meer geld nodig.’
Allerlei ziektes komen voorbij in jullie boek, waar meerdere auteurs aan hebben bijgedragen. Wat vind jij een interessant hoofdstuk?
‘Het hoofdstuk over aids en voortplantingsrechten, geschreven door Emma Day (Oxford). In de jaren tachtig kwam naar buiten dat er een grote kans was dat je als zwangere hiv-positieve vrouw hiv doorgaf aan het kind. Je zag toen een conservatieve focus richting vrouwelijke voortplantingsrechten: je moet abortus overwegen. Wat natuurlijk gek is, want daar zijn conservatieven normaliter tegen. Maar ze zijn ook van de sociale controle. Dit is een mooi voorbeeld van hoe een overheid reageert op een gezondheidsdreiging met vooroordelen.
Er is altijd een ingebouwd vooroordeel op geslacht, afkomst, sociale of economische status. Als je kijkt naar groepen die ziektes sneller verspreiden, dan kom je uit bij buurten waar mensen vaak van een minderheid zijn, een laag inkomen hebben, met ongezonde voeding en een slechte luchtkwaliteit. Als ze een gezondheidsrisico zijn voor anderen, wil je ze beperken (zeggen de conservatieven) in plaats van uit deze situatie krijgen. Dus degenen die al lijden, lijden nog meer. Daar gaat het mis.
Neem dus niet aan dat als de overheid wat doet, het altijd goed is, of bereikt wat het wil bereiken, door dit ingebouwde vooroordeel. Maar er zijn ook genoeg voorbeelden waarbij en niets werd gedaan en het een puinhoop werd, kijk naar Covid en Trump. Het boek laat zien hoe interventie vanuit de overheid onverwachte effecten – of oorzaken - kan hebben.’
Kun je daar meer over vertellen?
‘De Amerikanen richtten zich een tijdlang op het uitbannen van de pokken en malaria in Afrika. Dat wordt gezien als iets goeds. George W. Bush steunde een anti-aids-campagne in Afrika, maar werd gemotiveerd door zorgen over de populatiegroei, migratie en het beschermen van de VS voor dreiging van buiten: een dubbele dynamiek.
Het helpen van een andere samenleving, dat deed de VS en daar was men gewend aan geraakt, tót Covid. De globale leider was niet zichtbaar en China stond op en bood gratis Covid-vaccinaties aan en bouwde positieve relaties op in Oost-Europa, met name Servië. Er is nu een nieuwe dynamiek, met China erbij.’
Maar Covid kwam uit China?
‘Ja, en ze hebben nooit geholpen bij het proces om erachter te komen wat er precies is gebeurd.’
Toch hebben ze over de hele wereld geprobeerd andere samenlevingen te helpen, vertelde je net.
‘Ik denk dat ze zich hebben gerealiseerd dat er een pr-ramp gaande was, dus ze wilden het narratief overnemen. Dat hebben ze gedaan, bijvoorbeeld door gratis Sinovac-vaccines wereldwijd te verspreiden. Daarna werd desinformatie verspreid, zoals dat democratieën ineffectief waren in hun reacties op het virus, alsof autocratische landen het veel beter hebben gedaan, iets dat helemaal niet waar is. De bron van het virus was ook in twijfel getrokken. De markt in Wuhan is nu verdwenen. Verwijderen wat er is gebeurd, of dokters opsluiten die waarheid over Chinese ziekenhuizen naar buiten brengen, dat is niet het antwoord. Het is beter om te erkennen dat transparantie de best mogelijke optie is om verdere uitbraken in de toekomst te voorkomen.’
Giles Scott-Smith - decaan van Leiden University College (LUC) in Den Haag - wil zijn mede-auteurs bedanken: Gaetano Di Tommaso en Dario Fazzi.
Tekst: Magali van Wieren
Beeld: iStock, Arash Nikkhah