Veiligheid van passagiers bedreigd door slechte arbeidsverhoudingen van luchtvaartpiloten en bemanning
Door tekortkomingen in de regelgeving rond arbeidsomstandigheden lijden piloten en bemanning van luchtvaartmaatschappijen aan vermoeidheid en onvoldoende bescherming. De Leidse promovendus Yuran Shi onderzocht hoe internationaal recht kan helpen om de arbeidsomstandigheden en veiligheid in de luchtvaartsector te verbeteren.
In de snel ontwikkelende en grillige wereld van de luchtvaart ondergaan ook de arbeidsrelaties van werknemers veranderingen. 'Dit heeft geleid tot een hybride, complex landschap van arbeidsverhoudingen,' zegt Yuran Shi, wiens promotieonderzoek over de regulering van arbeidsrelaties voor piloten en andere werknemers in de internationale luchtvaartsector gaat. Arbeidsverhoudingen in deze sector zijn erg complex door factoren als forum shopping, atypische dienstverbanden en een verzwakte positie van vakbonden. Er bestaan zelfs juridische lacunes in de regels voor de arbeidsreglementering van luchtvaartpersoneel, wat het probleem van de zwakkere onderhandelingspositie van de werknemers ten opzichte van de luchtvaartmaatschappijen verergert. Dit heeft een negatieve invloed op het personeelsbeheer en de arbeidsomstandigheden van de bemanning.
'Yellow dog'-contracten
Een typisch voorbeeld van die verslechtering van de arbeidsrechten zijn de zogenaamde 'yellow dog'-contracten, zegt Yuran Shi; een kwestie die ooit speelde bij Ryanair. Deze goedkope luchtvaartmaatschappij heeft ooit piloten omgeschoold van Boeing 737-200 naar 737-800 vliegtuigen. De luchtvaartmaatschappij wilde in de arbeidscontracten van de piloten de voorwaarde opnemen dat als het bedrijf binnen vijf jaar na de conversietraining zou moeten onderhandelen met een pilotenvereniging of vakbond, de piloot de volledige trainingskosten van 15.000 euro zou moeten terugbetalen.
Yuran Shi: 'Zo'n contractuele terugbetalingsregeling zou een indicatie kunnen zijn van ‘yellow dog’-contract, waarbij de werknemer, als voorwaarde om aangenomen te worden of de status van werknemer te behouden, ermee instemt zich niet aan te sluiten bij een vakbond of samen te werken met andere werknemers.'
Yuran Shi ontdekte dat de huidige internationale arbeidsnormen en de internationale luchtvaartwetgeving tekortschieten in het effectief aanpakken van deze lacunes in de regelgeving voor arbeidsomstandigheden. 'Hoewel de Comprehensive Air Transport Agreements (CATA's) – in de context van de internationale luchtvaartwetgeving – een potentiële oplossing bieden met bepalingen op het gebied van arbeid, wordt hun impact beperkt door dubbelzinnigheden en een gebrek aan afdwingbaarheid.'
Onvoldoende bescherming
Voorbeelden van ongunstige arbeidsverhoudingen en -omstandigheden benadrukken de ontoereikende bescherming van werknemers in de luchtvaart, zegt Yuran Shi. Hoewel de burgerluchtvaartindustrie van nature internationaal is, vallen arbeids- en socialezekerheidswetten voornamelijk onder binnenlandse regelingen. De multi-jurisdictionele aspecten van arbeidsrelaties zorgen voor verschillende uitdagingen met betrekking tot de arbeidsnormen van werknemers. Met name kostenbesparende technieken gaan in de luchtvaartindustrie steeds vaker gepaard met het onzekere dienstverband van werknemers, waarbij luchtvaartmaatschappijen contracten voor onbepaalde tijd vervangen door atypische arbeidscontracten.
Passagiersveiligheid op het spel
Deze ongunstige arbeidsverhoudingen hebben ook gevolgen voor de veiligheid van de luchtvaart en de passagiers. Vermoeidheid bij piloten is een cruciale factor bij de beoordeling van de geschiktheid van een werknemer voor zijn taak. Zoals opgemerkt door de European Cockpit Association (ECA), meldde ongeveer 50% van de ondervraagde piloten van communautaire luchtvaartmaatschappijen dat ze onvrijwillig in slaap vielen in de cockpit of dat ze perioden van microslaap doormaakten. Daarnaast heeft bijna 80% van de vermoeide piloten geen vermoeidheidsrapport ingediend of zichzelf ongeschikt geacht om te vliegen. Tekortkomingen in de huidige technische normen op Europees niveau dragen bij tot vermoeidheid bij piloten.
Afwezigheid van arbeidsconcurrentie
Het onderzoek van Yuran Shi richt zich voornamelijk op de arbeidsnormen die gelden voor werknemers in de luchtvaart, waaronder bemanningsleden - met name piloten - die aan boord van vliegtuigen werken, en grondpersoneel.
In de luchtvaartsector is de juridische kant van arbeidsrelaties erg complex voor werknemers van luchtvaartmaatschappijen. Een van de factoren die hiertoe bijdraagt is het gebrek aan concurrentie op de arbeidsmarkt voor luchtvaartpersoneel. Yuran: “Het concept van een luchtvaartarbeidsmarkt hangt af van een specifiek geografisch gebied waar werknemers zich vrij kunnen bewegen tussen verschillende luchtvaartmaatschappijen zonder tegen regelgevende barrières aan te lopen met betrekking tot vergunningen, vluchtdocumenten, belastingen en socialezekerheidsuitkeringen. Over het algemeen telt elke luchtvaartarbeidsmarkt slechts enkele kopers van luchtvaartmaatschappijen, gezien de aanzienlijke investeringen die nodig zijn in vliegtuigen, personeel en infrastructuur voor de luchtvaartsector. De luchtvaartarbeidsmarkt wordt meestal gekenmerkt door een gebrek aan concurrentie, wat het voor werknemers moeilijk maakt om toegang te krijgen tot hogere lonen. Als gevolg daarvan bevinden deze werknemers zich in een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt en hebben ze minder onderhandelingsmacht dan de luchtvaartmaatschappijen als het gaat om arbeidsrelaties.
Luchtvaart als onderzoeksgebied
Yuran Shi heeft de Advanced LL.M. in Air and Space Law aan de Universiteit Leiden gevolgd. Tijdens zijn studie heeft hij zowel theoretische als praktische kennis van lucht- en ruimterecht opgedaan. Yuran: 'We hadden het voorrecht om te genieten van studiereizen naar organisaties als KLM en het Internationaal Gerechtshof. Deze ongelooflijke ervaringen overtroffen mijn verwachtingen en versterkten mijn verlangen om een academische carrière op te bouwen op het gebied van luchtrecht.'
Yuran Shi is gefascineerd door de luchtvaartindustrie. Uiteindelijk ondersteunen de mensen die in de verschillende luchtvaartsectoren werken de veilige en duurzame ontwikkeling van de burgerluchtvaartindustrie. De luchtvaartindustrie is een belangrijke werkgever vanwege het grote bereik en de sterke banden met aanverwante sectoren, zoals toerisme, cateringbedrijven en kledingleveranciers.'
Yuran Shi promoveert op dinsdag 12 november. De titel van zijn onderzoek is: 'Labour protection for airline workers: a comparative analysis of the regimes in the EU States, the US and China.'
Tekst: Jan Willem Oomen
Beeld: Unsplash+