‘Zorg dat het vuur dat in je zit te zien is’

Gepubliceerd op 26 november 2024

Het was misschien wel de spannendste editie ooit in het 14-jarig bestaan van het Max Havelaar Toesprakentoernooi zaterdag 23 november in Leiden. Opnieuw stond College Hageveld uit Heemstede in de finale. Zouden ze de wisselbeker weer mee naar huis nemen? De jury besluit anders: Caroline en Tijl van het Utrechtse St. Bonifatiuscollege komen het meest in de buurt van de vurige spreekkunst van Multatuli. Julia en Laura van het Vossius Gymnasium uit Amsterdam weten de publieksprijs binnen te slepen.

Het woord als wapen

'Zou Multatuli nog iets te zeggen hebben in deze tijd?', vraagt Jaap de Jong, hoogleraar Journalistiek en Nieuwe Media aan de Universiteit Leiden, zich hardop af als hij een spoedcursus retorica geeft aan de tachtig leerlingen en docenten in de collegebanken in de Lorentzzaal in het Kamerlingh Onnes Gebouw. 'Hij zou zeker geïnteresseerd in AI zijn', maar, vermoedt De Jong: 'Zou er vast ook boos om geworden zijn dat het alle creativiteit in de weg zou staan.' Het mag duidelijk zijn: dit toernooi vraagt om eigen creativiteit van de leerlingen. Weet dat Multatuli een enorme hekel had aan 'nette rederij', sprekers die het volgens het boekje doen, drukt De Jong zijn luisteraars op het hart. 'Dus zorg dat het vuur dat in je zit te zien is.'

Een pamflet verschijnt op het scherm: ‘Weg met de langstudeerboete’. Geheel in de stijl van Multatuli die het woord als wapen tegen onrecht oppakte, gaat De Jong de strijd aan tegen het onrecht van de dreigende langstudeerboete. 'Het is een hele slechte zaak dat studeren straks alleen voor studenten met rijke ouders mogelijk is.' Het laat de hoogleraar niet onbewogen en hij besluit spontaan de aantekeningen van zijn ‘brave toespraak’ van tafel te vegen. 'Kijk wat ik van plan was om jullie allemaal te vertellen', scrolt hij vliegensvlug door zijn presentatie, 'Maar we gaan het niet doen, je gaat maar naar een goeie workshop.'

Hoe overtuigen voetbaltrainers?

En die zijn er. Van pronken met publieksinteractie tot het bedenken van de perfecte argumentatie. Wie wil ‘scoren met Aristoteles’ is op de goeie plek bij Sjaak Baars die in het dagelijks leven voetbaltrainers leert hoe ze hun spelers kunnen blijven motiveren. Hij neemt de leerlingen mee naar Manchester City waar voetbaltrainer Guardiola zijn spelers moet zien te overtuigen ook na het behaalde kampioenschap nog de laatste wedstrijden alles te geven. Hoe een van ’s werelds beste voetbaltrainers dat doet? 'Door ondanks zijn enorme deskundigheid zich bescheiden en kwetsbaar op te stellen en de verantwoordelijkheid bij de spelers neer te leggen', laat Baars zien. Met een puntenvergelijking met voetbalvijand Chelsea FC laat Guardiola zien dat er een nieuw record te behalen is voor Manchester City. Het resultaat? 'Het werkte!'

Het schuren opzoeken

Na de workshops is het tijd voor de leerlingen om zelf aan de slag te gaan. In slechts anderhalf uur tijd moeten de leerlingen een zelfgekozen probleem rond nepnieuws en mediawijsheid oplossen. Voordat de beste toespraken in de finaleronde te horen zijn, is het podium eerst voor Emma Anbeek van der Meijden, eens student Nederlands in Leiden en momenteel speechschrijver voor het Ministerie van Defensie. 'Ik vind het best wel eng om hier te staan', bekent ze haar jonge luisteraars. 'Zelden sta ik voor zo’n kritisch publiek dat zoveel van speechen weet.'

Zoekt ze normaal de woorden die zo goed mogelijk passen bij de generaals, admiraals en kolonels voor wie ze schrijft, vandaag draait het om háár woorden. En dus kiest ze ervoor om het dicht bij haarzelf te houden. Om met een familieweekend te illustreren hoe je tegenstellingen niet als een probleem hoeft te zien, maar als iets dat je juist wat brengt. Dat het de uitdaging is om de tegenstellingen op te zoeken om daarna bruggen te kunnen bouwen met nieuw verworven bondgenoten. 'Beter dan in je eigen bubbel blijven is het om het schuren op te zoeken', wil Emma de leerlingen meegeven. Want als iets haar van de colleges aan de Leidse universiteit is bijgebleven, is het dat het misschien goed mag voelen om gelijk te krijgen, maar het veel beter is om jezelf in twijfel te trekken. 'Ik hoop dat ook voor jullie mag gelden dat je met anderen genoeg overeenkomsten vindt om elkaar leuk te vinden en genoeg verschillen om elkaar interessant te vinden', besluit ze haar betoog.

Winnaars

Hierna is het aan de finalisten om hun spreekkunsten te vertonen. Het kan niet anders of op Chia-Chia en Jayden van het Hageveld College uit Heemstede ligt net iets meer druk, want mag de wisselbokaal opnieuw mee naar hun school? Hoe creatief de jury het spaarsysteem tegen nepaccounts ook vindt, toch zou het ietsje meer mogen zijn. 'We waren ontroerd, gechoqueerd, verrast en aan het denken gezet', looft Esther Op de Beek, letterkundedocent aan de Universiteit Leiden, de toespraken van de finalisten. Maar vooral twee scholieren blonken volgens haar uit in het verwerken van de retorische principes en het persoonlijke verhaal. Op de Beek overhandigt de beker aan Caroline en Tijl van het Utrechtse St. Bonifatiuscollege. De publieksprijs gaat naar Julia en Laura van het Amsterdamse Vossius Gymnasium.