‘We mogen elkaar wat meer vertrouwen want mensen zijn heel betrouwbaar’
Mensen hebben te weinig vertrouwen in de betrouwbaarheid van anderen, stelt psycholoog Manon Schutter in haar proefschrift. Daarin belicht ze ook de negatieve effecten van actief gewantrouwd worden. Want wat doet wantrouwen met de onderlinge relatie in de toekomst?
Vertrouwen wordt gezien als de lijm die mensen in sociale interacties aan elkaar bindt. Dat kan een romantische of een zakelijke relatie zijn, of een eenmalige, anonieme interactie met iemand. Sociaal psycholoog Manon Schutter: ‘Vertrouwen heb je nodig om te interacteren met anderen. Mijn onderzoek spits ik toe op het vertrouwen tussen twee individuen. In het geval van vertrouwen in bijvoorbeeld de overheid spelen ook andere aspecten mee, maar gelden globaal dezelfde mechanismen: positieve verwachtingen van de reactie van de andere partij en de welwillendheid om afhankelijk te zijn.’
Samen bereik je meer dan in je eentje
Met wederzijds vertrouwen bereik je meer dan twee individuen apart van elkaar, legt Schutter uit. ‘Betrouwbaarheid is de reactie op dat geschonken vertrouwen. Bij interactie gaat het over en weer; je geeft elkaar vertrouwen en je toont allebei betrouwbaarheid. Maar stel dat ik eenmalig iets van jou koop via Marktplaats, dan moet ik allereerst mijn geld aan jou overmaken, waar ik vertrouwen voor nodig heb. En jouw betrouwbaarheid is de reactie daarop. Want stuur je mij inderdaad toe wat we hebben afgesproken?'
Manon Schutter: 'Opvallend genoeg zagen we dat actief gewantrouwde mensen niet alleen minder sociaal reageerden in een volgende interactie, maar ook naar een persoon die daar niets mee te maken had.'
Wantrouwen heeft gevolgen
Vernieuwend in het onderzoek is de rol van wantrouwen. Schutter: 'We hebben gekeken wat wantrouwen doet en hoe je reageert wanneer je elkaar daarna weer tegenkomt. Als je eerst actief gewantrouwd bent, ervaar je meer negatieve emoties en ben je daarna minder sociaal in een volgende interactie. Opvallend genoeg zagen we dat actief gewantrouwde mensen niet alleen minder sociaal reageerden in een volgende interactie, maar ook naar een persoon die daar niets mee te maken had. We concluderen dat wantrouwen kostbaar is. Je mist niet alleen je opbrengsten omdat je gezamenlijk meer zou bereiken door elkaar wél te vertrouwen. Uit ons onderzoek blijkt ook dat er negatieve gevolgen zijn voor volgende interacties.’
Geld verdelen en vertrouwen
De rol van vertrouwen is veel onderzocht met de zogenoemde trust game, waarin de proefpersonen geld mogen verdelen. Schutter onderzocht factoren die mogelijk het vertrouwen en de betrouwbaarheid beïnvloedden. ‘Op het moment dat er tussen twee beslissingen van twee personen meer tijd zit, zien we dat het vertrouwen daalt. Maar we zien dat een ander even betrouwbaar blijft, ongeacht of het vertrouwen zojuist of een maand geleden werd gegeven. We bestellen online spullen waarbij door de afstand ook tijd meespeelt. Als ik iets vanuit de andere kant van de wereld bestel, dan gaat er meer tijd overheen en heb ik daar potentieel minder vertrouwen in. Uiteraard zijn hier meerdere factoren van invloed, maar mijn onderzoek laat zien dat puur het aspect ‘tijd’ niet afdoet aan de betrouwbaarheid van de ander.’
Reciprociteit en vertrouwen
Voor een vertrouwensrelatie heb je ook reciprociteit nodig. Doe ik iets aardigs voor jou, dan doe jij waarschijnlijk iets aardigs voor mij. Schutter: 'Dat is een hele sterke norm die mensen hebben. Maar wat als je niet kan toetsen of die reciprociteit er is? Ben ik dan nog bereid de ander te vertrouwen? En wat doet dat met de betrouwbaarheid? We zien hierin verschillende patronen. Sommigen zijn in de trust game bereid om eventuele extra opbrengsten in eigen zak te steken, zolang de ander het niet kan toetsen. Wat niet weet, wat niet deert. Maar dit doen de deelnemers niet als de situatie geheel transparant is. We zien een variatie in betrouwbaarheid ontstaan. Lang niet iedereen doet dit, want mensen blijven vrij betrouwbaar. Al zien we ook dat degenen die wel kiezen voor eigen gewin, dit meestal doen zonder een ander te schaden. Zij geven bijvoorbeeld de ander het deel dat diegene verwacht, maar houden daarbij de extra’s voor zichzelf. Ze hadden ook helemaal niets kunnen geven, maar dat doen ze vrijwel nooit.’
Botsende belangen overbruggen
Welke keuzes maken individuen als ze hun directe eigenbelang moeten afwegen tegen een collectief belang op de lange termijn? En welke factoren zijn hierop van invloed? Leidse psychologen zetten experimenten op om te ontdekken hoe mensen omgaan met sociale dilemma’s. Zodoende proberen ze wetmatigheden te vinden in menselijk gedrag.
Eigenbelang versus groepsbelang