Experts bespreken nucleaire afschrikking in Europa: meer wapens, meer veiligheid?
Op 22 januari kwam een panel van internationale experts op het gebied van nucleaire afschrikking bijeen op de Campus Den Haag om de toekomst van nucleaire afschrikking in Europa te bespreken. Het panel besprak de belangrijke aspecten van nucleaire strategie en de impact van Russische nucleaire retoriek met betrekking tot de oorlog in Oekraïne.
Nu Europa te maken heeft met toenemende uitdagingen op veiligheidsgebied, benadrukten de experts dat strategieën voor nucleaire afschrikking moeten evolueren om geloofwaardig te blijven. Samenwerking uitbreiden, publieke betrokkenheid en het zorgvuldig navigeren door Ruslands nucleaire retoriek zijn essentieel, concludeerde het panel.
Dit event maakte deel uit van een serie van drie events die ISGA met Directie Veiligheidszaken van het Ministerie van Buitenlandse Zaken organiseert over afschrikking in Europa in het kader van de aanstaande NAVO top in Den Haag. Allen bestaan uit een dag waarop Europese Experts met elkaar in gesprek gaan, gevolgd door een publieke panel discussie.
De experts spraken in Den Haag op persoonlijke titel en maakten duidelijk dat hun standpunten niet noodzakelijkerwijs de standpunten van hun werkgevers of landen zijn.
De geloofwaardigheid van Europese nucleaire afschrikking
David Blagden, Associate Professor of International Security and Strategy aan de Universiteit van Exeter, besprak de huidige geloofwaardigheid van de Europese nucleaire afschrikking. Hij stelde dat 'de huidige Europese nucleaire capaciteiten in orde zijn, met hun overlevingsvermogen en hoge inzetbaarheid, vooral met de betrokkenheid van de Verenigde Staten, maar zelfs zonder. '
Blagden wees erop dat Europa, met de capaciteiten van Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk en hun technologisch geavanceerde nucleaire onderzeeboten, beschikt over de mogelijkheid van een zogenaamde 'secure second strike'. Dit betekent dat een vijandelijke aanval kan worden beantwoord, zelfs als het eigen land als eerste wordt getroffen. Dit vergroot de afschrikkende werking, omdat het de prikkel tot escalatie vermindert.
Wel waarschuwde Blagden dat Europa moet nadenken over scenario's waarin de Amerikaanse betrokkenheid aanzienlijk afneemt, en dat er in de VS mogelijk fundamenteel anders wordt gedacht over de Europese defensie.
Kun je succesvolle afschrikking bewijzen?
Professor François Heisbourg, Senior Adviseur voor Europa bij het International Institute for Strategic Studies en Special Adviseur van de Fondation pour la Recherche Stratégique, stelde dat het vrijwel onmogelijk is om te bewijzen dat afschrikking heeft gewerkt. Filosofisch gezien is dit vergelijkbaar met het bewijzen van een afwezigheid.
Heisbourg merkte op dat afschrikking niet effectief was in het voorkomen van de oorlog in Oekraïne, ondanks de dreiging van economische sancties. Dit illustreert dat bepaalde vormen van afschrikking, zoals nucleaire of economische dreigingen, niet altijd succesvol zijn.
Heropleving van de Russische nucleaire dreiging sinds 2014
Artur Kacprzyk, analist bij het International Security-programma van het Poolse Institute of International Affairs, onderzocht de impact van Ruslands hernieuwde focus op nucleaire wapens sinds de annexatie van de Krim in 2014, met name in de context van de oorlog in Oekraïne.
Hij gaf aan dat hoewel de Russische nucleaire dreigingen sinds de invasie van Oekraïne ernstiger zijn geworden, ze niet zo succesvol waren als Moskou had gehoopt. ‘Deze dreigingen hebben de westerse steun aan Oekraïne niet kunnen voorkomen,’ zei hij, ‘maar ze hebben wel geleid tot vertragingen in de levering van bepaalde wapens.’
De angst voor escalatie vertraagde de levering van cruciaal materieel, wat invloed had op Oekraïnes vermogen om de aanvallen van Rusland in de tweede helft van 2022 terug te dringen. Verder waarschuwde Kacprzyk dat NAVO klaar moet zijn om te reageren in geval van meer Russische agressie en moet nadenken over nucleaire afschrikking op de lange termijn.
Publiek begrip: een gemiste schakel in afschrikking
Barbara Kunz, senior onderzoeker en directeur van het Europese Veiligheidsprogramma bij het Stockholm International Peace Research Institute, benadrukte dat de discussie over afschrikking vaak te veel focust op de kwantiteit van wapens. ‘Veel debatten zijn gebaseerd op de veronderstelling dat meer wapens gelijkstaan aan meer afschrikking en dus meer veiligheid,’ stelde ze.
Kunz waarschuwde echter dat het bezit van wapens op zichzelf niet volstaat. Wat echt nodig is, zijn een strategisch plan, een duidelijk beleid en gedegen inlichtingen om doelwitten effectief te identificeren. De focus moet niet alleen liggen op militaire capaciteiten, maar ook op de structuren, logistiek en uitvoering die nodig zijn om afschrikking daadwerkelijk effectief te maken.
Mogelijkheden voor Europese samenwerking
Alexander Mattelaer, Associate Professor Internationale Veiligheid bij het Centre for Security, Diplomacy and Strategy van de Brusselse School of Governance, waarschuwde voor onrealistische verwachtingen over Europese alternatieven voor de nucleaire afschrikking die de VS aan haar bondgenoten biedt. ‘De afschrikkingsstrategie van de NAVO is fundamenteel afhankelijk van de strategische nucleaire krachten van de Verenigde Staten,’ zei hij.
Mattelaer onderstreepte dat een geloofwaardige Europese nucleaire afschrikking zonder de VS enorme investeringen, tijd en complexe politieke afspraken zou vereisen. Daarom riep hij op om bestaande structuren binnen de NAVO te waarderen en verder te versterken. Dit kan onder andere door conventionele militaire krachten uit te breiden en door de mogelijkheden van 'nuclear sharing' te vergroten, bijvoorbeeld door meer bondgenoten te betrekken en nieuwe leveringssystemen te introduceren.
Volgens Mattelaer is de belangrijkste factor uiteindelijk de politieke vastberadenheid. ‘Het draait om onze bereidheid om voor elkaar op te komen als een bondgenoot wordt bedreigd.’
Tekst: Niels Heukelom
Foto's: Arash Nikkhah