Integer lobbyen kun je leren: ontdek het tijdens de Nacht van de Lobbyist
Hoe integer zijn lobbyisten? Tijdens de Nacht van de Lobbyist op 23 januari komen wetenschap en praktijk samen om te praten over lobby en democratie. Vijf vragen aan universitair hoofddocent bestuurskunde Toon Kerkhoff over de wereld van de lobby en integriteit.
Lobbyisten hebben vaak een bestuurskundige achtergrond. Hoe leid je studenten op tot integere lobbyisten?
‘In al onze bachelor- en masterprogramma’s geven we specifiek aandacht aan goed bestuur. Eigenlijk is dit de basis van bestuurskunde. We leren studenten hoe ze moeten laveren tussen verschillende spelers met verschillende wensen en belangen die vaak tegenstrijdig zijn. Dit zie je bij lobbyisten ook, om het beste resultaat te halen moeten ze schipperen tussen wensen en ideeën.
Integriteit betekent vooral ook dat je de wensen en belangen van andere partijen in overweging neemt en hier een zo goed mogelijk uitkomst in vindt. Integriteit kan je dus leren door verschillende invalshoeken te bekijken en waarderen. Daarvoor moet je ook je medespelers in het spel goed leren kennen. Wat willen burgers, wat willen politieke partijen en Kamerfracties? Hoe is daar een middenweg te vinden? Wat mag er juridisch gezien en welke economische consequenties heeft dit? Hoe je op een ethisch verantwoorde manier kunt handelen zit in vakken als ethiek of publiek management. Hier leren studenten wat nodig is om een goed bestuurder te zijn.’
Hoe belangrijk is de rol van lobbyisten binnen onze democratie?
‘Omdat in Nederland de politiek bestuurlijke wereld relatief horizontaal is, zijn lobbyisten heel belangrijk voor onze democratie. Er is veel interactie tussen politiek en maatschappij nodig om de boel draaiende te houden. Hier zijn private partijen, stichtingen, belangenverenigingen en initiatieven voor nodig. Via lobbyisten komen bedrijven en burgers naar de politiek toe. Ze zijn eigenlijk vaak de verbinding tussen deze werelden.
Lobbyisten hebben vaak een negatief imago. Hoe denk je dat dit komt?
‘De term lobbyist brengt dit eigenlijk al met zich mee. Als je het over belangenbehartigers hebt, klinkt het voor mij bijvoorbeeld al heel anders. Lobbyisten behartigen belangen, en niet altijd alleen voor eigen gewin. Het lijkt sterk op polderen: wikken en wegen, geven en nemen, om zo tot een zo goed mogelijk resultaat te komen. Veel mensen lijken te denken dat alleen grote corporaties lobbyen, maar er zijn ook belangenbehartigers voor bijvoorbeeld winkeliersverenigingen en huisdiereigenaren. Hoe dan ook gaat het bovendien vaak om allemaal legitieme belangen die een stem verdienen.’
Binnen bestuurskunde wordt er ook veel onderzoek gedaan naar politieke integriteit. Hoe draagt wetenschap bij aan het integer maken van bestuurders en ambtenaars?
‘Wij onderzoeken bijvoorbeeld wat er wordt verstaan onder integriteit. Iedereen heeft daar namelijk een ander idee en gevoel bij. Neem bijvoorbeeld de campagnefinanciering in de Verenigde Staten. De meeste Nederlanders vinden dit niet integer, maar de gemiddelde Amerikaan lijkt hier geen problemen mee te hebben. Wie bepaalt dan wie gelijk heeft? Integriteit is niet universeel en dat maakt de wetenschap duidelijk. Hierdoor krijg je meer begrip voor elkaars leefwereld en leer je dat ook de aanpak om integriteit te verbeteren variabel moet zijn’
‘Een ander voorbeeld van relevant onderzoek is dat naar opleiding en training van ambtenaren. Na de toeslagenaffaire is er in het hoofdlijnenakkoord opgenomen dat ambtenaren beter opgeleid moeten worden. Simpel gezegd, het moreel kompas moet beter. Ook ambtenaren kunnen leren om integer te zijn, maar er zijn verschillende wegen naar Rome Wij onderzoeken hoe ambtenaren kunnen worden opgeleid. Hoe gaat dat op dit moment? Waar komen systemen en praktijken vandaan? En hoe gebeurt dit in het buitenland?’
Op 23 januari vindt de Nacht van de Lobbyist plaats. Wat kunnen bezoekers verwachten en waarom moeten ze hierheen?
‘De Universiteit Leiden organiseert de Nacht van de Lobbyist samen met de Public Affairs Academie. Tijdens dit evenement komen lobbyisten, politici, ambtenaren en wetenschappers samen. Het biedt een waardevolle inkijk in hoe de democratie in Nederland werkt. Vanuit verschillende invalshoeken laat het de complexiteit van de politieke bestuurlijke wereld zien.
Samen met Leonie Heres (universitair hoofddocent aan de VU en Bijzonder Hoogleraar integriteit van het lokaal bestuur’ aan de Erasmus Universiteit) leid ik een gesprek over integriteit. We praten onder meer over wat integriteit is en waarom dit verschillend is voor politici, ambtenaren en burgers en wat we daarvan kunnen leren. Ook duiken we deels de geschiedenis in, wat vroeger als integer werd gezien, wordt dat nu misschien niet meer. En wat leert dat ons over integriteit? En tot slot, hoe kun je een integere belangenbehartiger zijn? Want ook integer lobbyen kun je en moet je leren.’
Toon Kerkhoff is universitair hoofddocent bestuurskunde. Zijn werk wordt gekenmerkt door een historische benadering van het openbaar bestuur en de thema’s corruptie, integriteit, publieke waarde(n) en hervorming van de publieke sector en de overheidsdienst. Daarnaast is hij onderwijsdirecteur van het instituut Bestuurskunde.