Militaire inlichtingen moeten op de schop, want de gevaren zijn complexer
Veel inlichtingendiensten werken vanuit een verouderd wereldbeeld, terwijl dreigingen waartegen ze ons moeten beschermen steeds complexer van aard worden. Militair en onderzoeker Bram Spoor waarschuwt dat ook de inlichtingenorganisaties van de NAVO en diens lidstaten gevaren niet altijd goed kunnen inschatten.
Zo zaten deze inlichtingenorganisaties er flink naast toen Rusland Oekraïne binnenviel op 24 februari 2022. Het Oekraïense leger bleek veel meer weerstand te bieden dan gedacht, vertelt Spoor. ‘De kracht van het Russische leger werd overschat en het Oekraïense leger zwaar onderschat. De opmars van Rusland ging daardoor veel langzamer dan inlichtingendiensten hadden verwacht.’
Tellen van poppetjes
De vooraf vergaarde inlichtingen waren niet zozeer onjuist, maar wel onvolledig, zegt hij. Inlichtingendiensten houden nog steeds vast aan het zogenaamde bean counting. Hoeveel eenheden zijn er aan het front? Wat voor soort wapens gebruiken ze? En welke ondersteuning (tanks, artillerie, luchtmacht) krijgen ze? Kortom het tellen van poppetjes aan beide zijden van het conflict en dan een inschatting maken wie er beter voor staat.
‘In traditionele inlichtingen wordt nog te vaak alleen op de harde zaken gelet, maar dat is niet genoeg. Je had in dit specifieke geval ook moeten kijken naar de eensgezindheid van Oekraïne. Oekraïense troepen kregen sinds de annexatie van de Krim in 2014 al gevechtstraining van NAVO-lidstaten en inlichtingen vanuit het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Het Oekraïense leger was daardoor veel weerbaarder dan je op basis van aantallen zou verwachten.’
Menselijke factoren in inlichtingen
Het begin van de oorlog was dus complexer dan vooraf gedacht. Spoor pleit er daarom voor om beginselen uit de complexiteitstheorie te integreren in het inlichtingenwerk. ‘Je kijkt niet alleen naar de poppetjes, maar je neemt ook menselijke factoren, zoals gevechtsmotivatie, weerbaarheid, moraal en gevechtstraining mee in je inlichtingenwerk. Dat zijn vaak moeilijk te vergaren inlichtingen, dus het is belangrijk dat je aangeeft wat je níet weet.’
Complexiteitstheorie
Complexiteitstheorie heeft tot doel om complexe systemen te begrijpen, zonder dat de uitkomst van die systemen altijd dezelfde is. Spoor legt het uit aan de hand van een vlucht spreeuwen. De spreeuwen vliegen in geometrische patronen, maar die patronen zijn altijd anders. Waarom het patroon de ene keer een bolvorm heeft en de andere keer een golf is niet te verklaren, maar het feit dat de vormen ontstaan wel. De spreeuwen houden zich aan vier simpele regels: 1) ze letten alleen op de zeven spreeuwen om zich heen, 2) ze proberen dezelfde snelheid te vliegen, 3) ze vliegen in dezelfde richting om botsingen te voorkomen en 4) ze proberen altijd naar het midden van de groep te vliegen.
Interviews met inlichtingenofficieren
Om data te verzamelen voor zijn onderzoek sprak de promovendus met 56 inlichtingenofficieren van het Multinational Corps Northeast. Dat NAVO-corps bewaakt de noordoostelijke grenzen van Europa en dus de grenzen met Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne.
‘Ik zag er vooraf best tegenop, want het moest allemaal op geheime locaties. Opnemen mocht niet, dus ik moest alles opschrijven en dan snel terug naar mijn hotelkamer om de gesprekken uit te werken en te digitaliseren. Ik was bekaf na zo’n week met interviews, maar het was het allemaal waard. Ik zag vaak een lampje aangaan bij mijn gesprekspartner. Puur door zo’n gesprek kwamen mensen tot nieuwe inzichten over de NAVO en hun dagelijkse werk daarvoor’, vertelt Spoor met trots.
Samen aan tafel
Hij hoopt dat die nieuwe inzichten er ook komen ‘hogerop’ bij de NAVO, want dat complexiteitstheorie gebruikt moet worden in het inlichtingenwerk is voor Spoor zo klaar als een klontje. Dat kan al heel simpel door de vraagsteller (vaak een bewindspersoon) samen aan tafel te zetten met diverse analisten. Beide zijden kunnen dan doorvragen: waarom wil je dit weten? Welk doel heb je? Ik kan je dit niet precies vertellen, maar om je doel te bereiken kunnen we wel dit uitzoeken. ‘Nu komt een vraag vanuit de politiek vaak via een lange pijplijn bij de mensen terecht die het inlichtingenwerk moeten doen en gaan de antwoorden via dezelfde pijplijn terug, dat moet echt anders.’
'AI wordt zeker niet de silver bullet, maar het gaat wel helpen om de menselijke hersenkracht binnen het inlichtingenwerk aan te vullen'
Daarnaast heeft Spoor zijn hoop gevestigd op artificial intelligence (ai), waarmee veel complexere modellen gemaakt kunnen worden. In die modellen kunnen ook ‘zachtere’ inlichtingen meegenomen worden, zoals gevechtservaring, motivatie en nog duizenden andere parameters. ‘Je drukt dan bij wijze van op play en je ziet het gevecht zich ontwikkelen in een gesimuleerde omgeving. Dat kan inzichten geven waar je van tevoren geen rekening mee gehouden had. AI wordt zeker niet de silver bullet, maar het gaat wel helpen om de menselijke hersenkracht binnen het inlichtingenwerk aan te vullen.’
Met de tijd mee
Gaan inlichtingendiensten niet met hun tijd mee dan voorspelt hij meer ‘intelligence failures’ zoals bij de invasie van Oekraïne. ‘Het is een beetje flauw omdat successen van inlichtingendiensten nooit gevierd kunnen worden. Maar we zullen dan vaker berichten krijgen over zaken die zijn misgegaan of gebeurtenissen die we niet hebben zien aankomen.’
Bram Spoor verdedigt zijn promotieonderzoek Intelligence for a Complex Environment op 15 januari.