Slimmere regels voor pensioenen oplossing voor financiële risico’s, toont onderzoek
Het zijn hardnekkige kwesties: pensioenen die slecht aansluiten op zzp’ers, werkende moeders met stagnerende salarissen en arbeidsongeschikten die geen werk vinden. Pim Koopmans, promovendus aan de rechtenfaculteit, bracht onze financiële risico’s in kaart.
Pim Koopmans, als promovendus werkzaam bij de Afdeling Economie van de rechtenfaculteit, bestudeerde een drietal financiële risico’s die mensen lopen gedurende hun leven en waar beleidsmakers een antwoord op zoeken. Hij onderzocht op empirische wijze hoe pensionering, het krijgen van kinderen en arbeidsongeschiktheid de manier beïnvloeden waarop mensen met hun geld omgaan in verschillende fasen van hun leven.
Weinig pensioen voor zelfstandigen
Veel mensen sparen te weinig voor hun pensioen, beschrijft Koopmans: ‘In Nederland met name zzp’ers. Veel zzp’ers houden minder dan 70 procent van hun eerder verdiende inkomen over na de pensioenleeftijd. De overheid zoekt dan ook naar manieren om deze mensen tot opbouw van reserves aan te zetten.’
De kindboete en arbeidsongeschiktheid
Een tweede groep die financiële risico’s loopt, bestaat uit vrouwen die kinderen krijgen. Vrouwen blijven hierna gemiddeld achter in salaris en loopbaan, iets wat bekend staat als de kindboete. De derde groep die Koopmans onder de loep nam bestaat uit arbeidsongeschikt geworden werknemers.
Toegang tot data
Koopmans zocht uit hoe deze gebeurtenissen invloed hadden op de financiële keuzes in verschillende levensfases. Zijn proefschrift, Essays on the Economics of Household Finance and Social Insurance, gefinancierd door Instituut Gak, betreft een empirisch onderzoek. Hij mocht onder andere gebruik maken van gegevens die ING beschikbaar stelde. ‘Ik heb gebruik gemaakt van gedetailleerde maandelijkse transactiegegevens die nog niet eerder voor pensioenonderzoek zijn benut’, vertelt hij. ‘Met deze data konden we goed zien hoe pensioen op korte termijn het inkomen en de uitgaven beïnvloedt. Dit onderwerp is nog niet eerder met transactiedata bestudeerd.’
Standaardplaatje huishoudens achterhaald
Uit de resultaten kwam – in overeenstemming met eerdere literatuur - naar voren dat voor veel huishoudens het standaardmodel van de levenscyclus dat economen hanteren, niet geldt. Volgens het levenscyclusmodel spreiden mensen hun uitgaven over hun hele leven. Onverwachte veranderingen in inkomen en uitgaven calculeren ze óf vooraf in, óf spreiden ze over de rest van het leven, is de veronderstelling. Maar zowel individuele personen als groepen huishoudens gedragen zich inmiddels uiteenlopend. Dit rechtvaardigt beleid om mensen tegen levenslooprisico’s te beschermen.
Voorstellen
Voor zzp’ers zou het bijvoorbeeld beter zijn, beschrijft Koopmans, als regels voor pensioenopbouw flexibeler worden. Daardoor komen de financiën van mensen met een laag inkomen of met een hypotheek of een schuldenlast die zwaar drukt op hun huishoudboekje, veel beter in balans. Of die van zzp’ers. Zo lieten de onderzoeksgegevens de gunstige effecten zien van de mogelijkheid om al voor je pensionering opgebouwd pensioengeld op te nemen, om daarmee een hypotheek of schuld te voldoen die anders zwaar zou drukken op je financiën.
Experimenten
Koopmans voerde een experiment uit waarin hij proefpersonen keuzes voorlegde. Dit onthulde dat mensen betalingsbereidheid hebben voor pensioenproducten met vereenvoudigde fiscale voorwaarden en de mogelijkheid al gespaarde reserves eerder op kunt nemen. De betalingsbereidheid voor zulke pensioenen stijgt bovendien wanneer ze makkelijk zijn af te sluiten in plaats van de grote hoop administratie waar met name zzp’ers tegen opzien.
Verder deed Koopmans en paneldata-analyse naar de kindboete. Ook voor de kindboete kan beleid uitkomst bieden. Om het inkomensverlies van moeders te verkleinen die meer taken op zich nemen en minder gaan werken, stelt Koopmans subsidie voor kinderopvang voor en ruimer vaderschapsverlof en meer flexibele werktijden.
Tot slot onderzocht Koopmans met behulp van UWV-gegevens uitstroom uit arbeidsongeschiktheid. Wat arbeidsongeschiktheid betreft, blijken particuliere (niet publieke) arbeidsongeschiktheidsverzekeringen niet effectiever te leiden tot meer terugkeer naar werk. Wel zorgen ze voor een grotere uitstroom naar volledige arbeidsongeschiktheid en herstel zonder werk. Dit maakt enerzijds dat volledig arbeidsongeschikte werknemers sneller de uitkering krijgen waar ze recht op hebben, maar legt ook beslag op de herkeuringscapaciteit.
Instituut Gak
Instituut Gak wil een bijdrage leveren aan de kwaliteit van de sociale zekerheid in Nederland door het financieren van maatschappelijke projecten, onderzoek, leerstoelen en lectoraten.