Advies tijdelijke Commissie Samenwerkingen bekendgemaakt
Hoe kan de universiteit beter bepalen en onderbouwen welke samenwerkingen wenselijk zijn? Deze vraag leeft binnen en buiten onze eigen gemeenschap sterk. Inmiddels heeft de tijdelijke Commissie Toetsing Ethische Aspecten in Samenwerkingen de adviezen die hier antwoord op kunnen geven gepresenteerd.
In het rapport staan concrete voorstellen om huidige en toekomstige samenwerkingsverbanden te bespreken en te beoordelen. De tijdelijke Commissie, voorgezeten door oud-decaan en hoogleraar Criminologie Joanne van der Leun, werd medio 2024 ingesteld op verzoek van rector magnificus Hester Bijl. De adviezen benadrukken de afwegingen tussen de academische vrijheid die aan de basis van de universiteit staat, en de verantwoordelijkheid voor onze samenwerkingen.
Taken en adviezen
De tijdelijke Commissie had drie taken:
- een advies voorbereiden over gevoelige samenwerkingen in het algemeen;
- aangeven hoe een ethische toets op onder meer mensenrechten eruit kan zien;
- een werkwijze voorstellen voor de beoordeling van samenwerkingen in conflictgebieden waaronder Israël-Palestina.
De tijdelijke Commissie adviseert het College van Bestuur om alert te zijn op ethische aspecten in samenwerkingen, en hier op een onderbouwde en bewuste manier besluiten over te nemen. De Commissie benadrukt de vrijheid van individuele onderzoekers. Kritische afwegingen dienen ook voor een belangrijk deel in de afdelingen en instituten plaats te vinden. Meer bewustwording en ondersteuning is daarbij nodig.
Vrijheid, maar geen naïviteit
Tegelijkertijd moet helder zijn wanneer beoogde samenwerkingen voorgelegd dienen te worden aan een commissie. ‘Universiteiten zijn niet als eersten geroepen zich een oordeel te vormen en uit te spreken over politieke conflicten, nationaal of internationaal’, zo staat in het advies te lezen. ‘Besturen van universiteiten en faculteiten dienen zich daarom niet méér te mengen in het onderzoek en onderwijs dan redelijk is, met waar mogelijk een rolvaste interventie’. Dit laatste is in lijn met de wens van de rector magnificus om een zo groot mogelijke academische vrijheid te blijven garanderen, zonder naïef te zijn. Zo kan een directe bijdrage aan ernstige schendingen van mensenrechten worden voorkomen.
Besturen moeten daarom de mogelijkheid hebben om gerichte adviezen te krijgen via een adviescommissie.
Het uitgangspunt is een lerende aanpak die gaandeweg kan worden bijgesteld. Het advies is ook dat eerder gestarte initiatieven voor Kennisveiligheid, Fossiele samenwerkingen en Donaties (via het LUF) onderdeel dienen te worden van een geïntegreerde werkwijze.
Conflictgebieden
Het College van Bestuur had de tijdelijke Commissie ook gevraagd om een voorstel voor het evalueren van huidige institutionele samenwerkingen in ernstige conflictgebieden, te beginnen met Israël-Palestina. De tijdelijke commissie adviseert het College van Bestuur om deze vraag onderdeel te maken van de overkoepelende werkwijze en voor te leggen aan de in te richten commissiekamer Ethische aspecten binnen de adviescommissie Gevoelige samenwerkingen. De commissie zal dan bestaan uit een vaste kern, aangevuld met expertise die van belang is voor de casus.
Daarbij moet specifiek worden gekeken naar de combinatie van partner, activiteit en context. Een leidende vraag is: is er betrokkenheid bij of een bijdrage aan gewapende conflicten, grove en systematische mensenrechtenschendingen, of fundamentele ethische principes/ dwingende bepalingen van internationaal recht door de institutionele partners? Hierbij zal tevens een duidelijke houdbaarheid van het advies gevraagd worden, zodat rekening gehouden kan worden met bijvoorbeeld een veranderende situatie.
Expertise uitbreiden, andere universiteiten betrekken
Voor de samenstelling van een commissiekamer Ethische aspecten kan gedacht worden aan expertise op mensenrechten, regio- en conflictstudies en ethiek. De brede academische gemeenschap kan desgewenst input geven via een passend instrument, zoals een digitale uitvraag, moreel beraad of via de Universiteitsraad (UR) of Faculteitsraad (FR) als representanten van de gemeenschap. De tijdelijke Commissie heeft veel geleerd van overleg met andere, vooral Nederlandse, universiteiten, en adviseert te kijken of dubbel (onderzoeks-)werk kan worden voorkomen.
‘Belangrijke stap’
De adviezen van de tijdelijke Commissie zijn inmiddels besproken met het college van bestuur, de Universiteitsraad en de Raad van Toezicht.
Rector magnificus Hester Bijl is positief over het resultaat: ‘Dankzij de adviezen van de tijdelijke commissie kan de universiteit meer bewustzijn kweken over onze samenwerkingen. Met behulp van een commissie kunnen we voorkomen dat we actief aan projecten meewerken projecten die in strijd zijn met onze waarden en doelstellingen. Dit is een belangrijke stap voor onze universiteit. Het is duidelijk dat er verschillend gedacht wordt over dit soort beoordelingen, maar met een heldere werkwijze en een onderlinge dialoog komen we ongetwijfeld verder.’
De Universiteitsraad heeft het college van bestuur gevraagd om nu haast te maken met de casus Israël-Palestina. De komende periode wordt besteed aan de benoeming van de overige commissieleden. Daarnaast zal een speciaal programmateam van de Directie Strategische Academische Zaken voorbereidingen treffen voor de behandeling van casussen die zullen worden voorgelegd.
Lees het volledige advies van de tijdelijke Commissie Toetsing Ethische Aspecten in Samenwerkingen.