Het lappendeken van politiecontroles in het Schengengebied
Officieel hebben de Schengenlanden de grenscontroles afgeschaft, maar eigenlijk zijn ze er nog. Maartje van der Woude schreef een boek over deze verkapte grenscontroles: ‘Het gevaar is dat Schengen gaat bestaan uit heel veel grenzen, die alleen niet zichtbaar zijn.’
Migratie is een hot topic. De huidige regering zet zich in op ‘het strengste toelatingsregime voor asiel ooit’. Maartje Van der Woude, hoogleraar Rechtssociologie, houdt zich al langer bezig met migratiestromen. We spraken haar over haar nieuwe boek ‘The Mobility Control Apparatus. Getting to the Core of Crimmigration in the Schengen Area’, dat het resultaat is van tien jaar onderzoek naar politiecontroles aan de binnengrenzen van het Schengengebied.
Laten we beginnen bij het begin: wat wordt ook alweer met het Schengengebied bedoeld?
‘"Schengen" verwijst naar de landen die het Verdrag van Schengen hebben getekend. Dit verdrag hield in dat grenscontroles tussen landen werden afgeschaft. In plaats daarvan kwamen er open grenzen voor mensen, goederen en diensten. Inwoners kunnen binnen het Schengengebied bijvoorbeeld vrij reizen, wat betekent dat zij niet te maken krijgen met grenscontroles waarbij ze hun identiteitsbewijs moeten laten zien.’
'Migratie – een natuurlijk verschijnsel – wordt de laatste deccenia in een adem genoemd met vraagstukken op het gebied van veiligheid en huisvesting.'
Hebben de Schengenlanden de controles aan de grens daadwerkelijk afgeschaft?
‘Nee, mijn onderzoek laat zien dat er zeker nog een vorm van controle is. Sterker nog: vanaf de allereerste dag heeft een aantal Schengenlanden afgedwongen dat zij in plaats van die vaste grenscontroles nog wel politiecontroles mocht uitvoeren. Ze kregen daarbij veel vrijheid: zolang die controles geen verkapte grenscontroles zouden zijn, was het goed. Het moest gaan om 'spot checks', een incidentele vorm van controle dus. Maar wat blijkt nu? Landen houden de binnengrenzen wel degelijk heel goed in de gaten. Zo goed dat je je kunt afvragen of die politiecontroles niet verkapte grenscontroles zijn. In mijn boek laat ik zien hoe de Schengenlanden die vrijheid gebruiken om op verschillende manieren politiecontroles uit te voeren. Het gevaar is daarbij dat Schengen gaat bestaan uit heel veel grenzen, die alleen niet voor iedereen zichtbaar zijn.’
Heb jij het maatschappelijk debat over migratie in Europa zien verharden?
‘Ja, in mijn boek signaleer ik het gemak waarmee migratie – een natuurlijk verschijnsel – in de laatste decennia in een adem lijkt te worden genoemd met vraagstukken op het gebied van veiligheid, werkgelegenheid, huisvesting, gezondheid, etc. Mensen zien migratie als de oorzaak van problemen op die terreinen.
In de subtitel van het boek staat het woord ‘crimmigratie’. Dit is een bekend begrip binnen het deelgebied van de criminologie en de rechtssociologie waarin migratiecontrole en grenscontrole centraal staan. Het begrip laat zien dat migratierecht en strafrecht steeds meer met elkaar verbonden raken (‘criminaliteit’ en ‘migratie’). Het staat ook voor hoe migratiekwesties en zorgen over migratie steeds meer verbonden raken met kwesties en zorgen over misdaad en veiligheid.’
Welke landen horen bij Schengen?
Er zijn 29 Schengenlanden. Het zijn de EU-landen plus IJsland, Liechenstein, Noorwegen en Zwitserlanden (allen geen EU-land) en min Cyprus en Ierland, die wel EU-landen zijn, maar geen Schengenlanden.
Dit boek is het resultaat van tien jaar onderzoek. Had je tien jaar geleden voor ogen dat dit het eindresultaat zou zijn?
‘Nee, dit project is organisch gegroeid en steeds groter geworden. Toen ik begon wilde ik in eerste instantie begrijpen wat er gebeurde aan de Nederlandse grensgebieden. Ik werd toen ontmoedigd om dat te gaan doen, want het zou te moeilijk zijn om de juiste informatie te krijgen en te spreken met de organisaties die de politiecontroles uitvoerden. Kortom, het zou me niet lukken om de wereld van het politietoezicht aan de grenzen goed te begrijpen. Ik hou wel van een uitdaging, en zie hier het resultaat.’
Het boek ‘The Mobility Control Apparatus. Getting to the Core of Crimmigration in the Schengen Area’ ligt in de winkel en is daarnaast ook open access te lezen (met een creative commons-licentie).