Student Bestuurskunde Benito onderzocht toeslagenaffaire: 'Regels kunnen levens ingrijpend veranderen'
De toeslagenaffaire bracht grote schade aan gezinnen. De onafhankelijke commissie Hamer onderzocht specifiek het verband tussen de toeslagenaffaire en de uithuisplaatsingen van kinderen. Bestuurskundestudent Benito Walker was lid van deze commissie en deelt zijn ervaringen en inzichten uit het onderzoek.
Wat zijn de belangrijkste bevindingen uit het rapport, en wat was jouw rol daarin?
‘Ons onderzoek laat zien dat de stabiliteit van gezinnen plotseling werd verstoord door schulden, armoede en financiële problemen. Dit leidde tot problemen in gezinnen, zoals financiële stress, mentale problemen, verlies van werk, ruzies tussen partners en een slechte relatie tussen kinderen en hun ouders. De uithuisplaatsingen van de kinderen uit deze gedupeerde gezinnen hadden waarschijnlijk niet plaatsgevonden als de effecten van de toeslagenaffaire eerder waren gestabiliseerd. Ook in gezinnen die al voor de toeslagenaffaire te kampen hadden met problemen, heeft de toeslagenaffaire de situatie verergerd. De hulpverlening schoot vaak tekort omdat er geen goede analyse werd gemaakt van de onderliggende problemen. Armoede en schulden en de daaruit voortvloeiende stress bleven daardoor onopgelost.
Mijn focus lag binnen de commissie onder andere op de goede en tijdige betrokkenheid van de gedupeerden jongeren en hun naasten. Uiteraard kijk je als commissielid bij alle zaken mee, voer je veel gesprekken met gedupeerden kinderen en ouders, hun (voormalig) hulpverleners, (oud-)bestuurders en andere belangrijke stakeholders. Als commissielid zet je daardoor mede de lijnen en thema’s uit waarop het onderzoek zich toespitst. Uiteindelijk draag je er (mede) zorg voor dat de onderzoeksresultaten op de juiste en passende wijze worden geanalyseerd, gepresenteerd en gecommuniceerd.’
Hoe raakte jij betrokken bij de commissie, en hoe gingen jullie te werk?
'De voorzitter is door de minister en staatssecretarissen benoemd, de andere leden zijn op voordracht van de voorzitter door de minister en staatssecretarissen benoemd. Door mijn eerdere rol als vicevoorzitter van de Nationale Jeugdraad (waar ik optrad als enige vertegenwoordiger van Nederlandse jongeren bij de bestuurlijke onderhandelingen over de Hervormingsagenda Jeugd), had ik al samengewerkt met Mariëtte Hamer (voorzitter van de Adviesraad Nationale Jeugdraad) en de betrokken bewindspersonen (bestuurlijke vertegenwoordigers van het Rijk in de Hervormingsagenda Jeugd). Zij kenden mij en wisten dat ik me al lange tijd sterk maakte voor de verbetering van de problematiek binnen de jeugdhulp en -bescherming.
De commissie heeft in formele sessies gesproken met 35 kinderen, 64 ouders, ongeveer 25 experts en de dossiers van gedupeerde kinderen en ouders geanalyseerd. Daarnaast hebben commissieleden vele andere kinderen en ouders gesproken in individuele gesprekken en informeel georganiseerde sessies. De inzichten uit deze gesprekken sluiten aan bij de formeel gehouden gesprekken voor het onderzoek. De bevindingen zijn vervolgens in een aantal sessies voorgelegd aan professionals, (oud) beleidsmakers en gedupeerde kinderen en gedupeerde ouders.'
Wat heeft je het meest geraakt of verrast tijdens dit onderzoek?
'Wat mij het meest heeft geraakt is dat in de afgelopen jaren het beeld is ontstaan dat in de gedupeerde gezinnen al allerlei problemen speelden en dat de invloed van de toeslagenaffaire op de uithuisplaatsingen daarom beperkt was. Ons onderzoek toont aan dat dat beeld niet klopt. Het leed van de gedupeerden is onvoorstelbaar groot en gaat vaak nog door tot de dag van vandaag. Het besef dat dit door falend overheidsbeleid is veroorzaakt, maakt de urgentie voor actie des te groter. Daarbij is het belangrijk te onderstrepen dat de situatie van deze kinderen jarenlang zeer beperkt aandacht heeft gekregen. Zij zijn meer dan slechts 'kinderen van gedupeerde ouders' en ook zij verdienen hulp en ondersteuning bij het terugkrijgen van de regie over hun eigen leven. Veel van de jongeren kampen met mentale problemen, hebben hun opleiding niet kunnen afmaken en zagen hun band met familie ernstig, soms onherstelbaar, beschadigd. De gedupeerde kinderen hebben vaak geen vertrouwen in de overheid, de jeugdzorg en andere hulpverlening.'
'Het besef dat dit door falend overheidsbeleid is veroorzaakt, maakt de urgentie voor actie des te groter.'
Wat is de belangrijkste les over de impact van beleid die je wilt delen met bestuurskundestudenten?
'Voor de bestuurskunde en diens studenten is het essentieel om te beseffen dat het openbaar bestuur zich niet slechts bezighoudt met papieren werkelijkheden. Regels die worden gemaakt, bedacht of ontworpen, kunnen het leven van mensen in de samenleving ingrijpend veranderen – en helaas niet altijd op een positieve manier. Het is belangrijk om daarvan doordrongen te blijven en zowel jezelf als je omgeving hier voortdurend aan te herinneren. Het leven van mensen is niet zwart-wit, en goed bestuur of beleid zou dat ook niet moeten zijn.'
Rapport Commissie Toeslagen en Uithuisplaatsingen
Lees de conclusies en aanbevelingen in het rapport.