In dit overzicht worden vijf van de acht projecten besproken. De andere drie lopen om verschillende redenen nog op dit moment.

Programmeren kun je leren 

De twee Grass Shoots die al afgerond zijn, hebben beiden te maken met programmeren. Henk van Steenbergen wilde zijn studenten leren programmeren in Python en het vak zo inrichten dat studenten meer bij de les zouden blijven en zich beter elke week zouden voorbereiden op hun werkgroep. Het hoofdresultaat was het ontwikkelen van open onderwijsmateriaal in de vorm van een JupyterNotebook, waarmee Python code meteen in de browser getest kon worden. Daarnaast heeft Van Steenbergen geëxperimenteerd met Autograders in BrightSpace, zodat studenten wekelijks een becijferde toets konden maken zonder dat docenten heel veel extra nakijkwerk hadden.  

Nieuwe statistieksoftware

Tom Louwerse et al. wilden het project wat in 2016 al als Grassroots voor SPSS was uitgevoerd nu als Grass Shoots herhalen voor het implementeren van R als statistieksoftware bij Politieke Wetenschappen. R is gratis, open-source software en de programmeervaardigheden om het te gebruiken zijn steeds meer gewenst in de praktijk. In zijn Grassroots had Louwerse al ervaren dat kennis clips een krachtige manier zijn om studenten te ondersteunen bij statistiekonderwijs. Voor deze grote overstap naar nieuwe software leek een combinatie van nieuwe kennisclips en Markdown-documenten (een outputvorm van R) daarom een goede werkwijze. In beide projecten bleek dat studenten enthousiast waren over de nieuwe vaardigheden die ze leerden, maar dat de nieuwe werkwijze hier en daar nog wat aangepast moest worden. 

Luisteren en reflecteren 

In de Grassroots van Rachel Plak stond luisteren centraal. In haar project ontwikkelde ze een serie podcasts waarmee ze haar studenten inzicht wilde geven in de wereld van mensen met autisme. Hoe ervaren deze mensen de wereld en hoe is het om te leven met autisme? Ze koppelde de podcasts aan interactieve audio-opdrachten in FeedbackFruits, waarna ze de vragen die daar gesteld werden besprak tijdens college. Deze blended format was erg succesvol zowel binnen het onderwijs als daarbuiten. Studenten en (ervarings)deskundigen waren erg enthousiast en de resultaten van de studenten verbeterden ook. Plak gebruikt de podcasts in het huidige studiejaar opnieuw en denkt al na over eventuele vervolgopnames.  

Feedback

Ellen van Reuler en Thomas Scarff maakten in hun Grassrootsproject ook gebruik van FeedbackFruits, ditmaal als peer review tool. Ze zetten de tool in bij hun schrijfvaardigheidsonderwijs, dat ze graag beter op elkaar zouden willen laten aansluiten over jaar 1 en jaar 2. Feedback geven en ontvangen zijn vaardigheden die studenten ook moeten leren, waar in deze opdrachten ook aandacht voor was. De studenten waren enthousiast over de peerfeedbackopdrachten, maar niet altijd even tevreden over FeedbackFruits, dat niet altijd werkte zoals de studenten zouden willen. In het huidige studiejaar wordt het project ook uitgerold in het tweede jaar van de studie en kan worden vastgesteld of de twee vakken nu beter op elkaar aansluiten. 

Zelfreflectie

De stap na peerfeedback is vaak zelfreflectie en dat is waar het project van Karlijn Pieterse en Marije Stoltenborgh zich op richtte, met name het inbedden van reflectievaardigheden in het onderwijs. Geïnspireerd door een voorbeeld van Saxion, wilden ze een reflectieleerlijn ontwikkelen voor de bachelor Pedagogische Wetenschappen. Uiteindelijk hebben ze het Saxion-model moeten loslaten en meer gericht op de modellen zoals die worden gebruikt in Leiden. Het uiteindelijke resultaat is een werkboek waarin de studenten oefenen met het gebruik van het model bij het schrijven van reflectieverslagen. De studenten die het werkboek hebben gebruikt schreven ook daadwerkelijk sterkere reflectieverslagen, maar slechts de helft van de studenten heeft het boekje doorgelopen, omdat het een vrijblijvend element in het vak was. In het komende jaar wil Pieterse het materiaal verbeteren en beter inbedden in het vak bijvoorbeeld door middel van FeedbackFruits-opdrachten. 

Tijd voor samenwerking 

Ook in deze ronde kwam bij de vraag over adviezen voor collega’s die willen innoveren als eerste het T-woord naar voren: tijd. Plan van tevoren genoeg tijd in en probeer meer vrijgestelde tijd te krijgen. Bedenk hoelang je nodig denk te hebben en doe daar een factor bij, want het duurt altijd langer dan je denkt. Doe het ook vooral niet alleen: luister naar studenten en vraag wat voor hen werkt, vraag collega’s om hulp en informatie, en als je met meerder collega’s samen een vak geeft betrek ze dan vroeg bij het proces. En als laatste: blijf bij je leerdoelen. Als je vastraakt in het proces, ga terug naar je doelen en gebruik backwards planning om uit te stippelen wat je moet doen om daar te komen. 

Het was een klein aantal projecten in 2019: slechts één Grassroots en twee Grass Shoots. Maar de projecten waren interessant en heel verschillend. Anja van der Voort zette haar Grassroots door in een Grass Shoots met het ontwikkelen van niet alleen meer kennisclips maar ook een interactieve midterm-video. Hierin kunnen studenten hun eigen pad kunnen kiezen in het doorlopen en testen van de door hun tot dan toe in het vak opgedane kennis. Deze vorm van formatieve toetsing was niet alleen gedurende het blok belangrijk, maar werd door studenten ook gebruikt als oefening voor het eindtentamen. In september 2023 is Anja benoemd tot Teaching Fellow aan de Leiden Teachers’ Academy, waar ze de interactieve leermaterialen voor de hele leerlijn M&T van het instituut Pedagogische Wetenschappen gaat ontwikkelen.  

Coaching en advies van peers 

De tweede Grass Shoots was voor Ingrid Ligtermoet, ook van het Instituut Pedagogische Wetenschappen. Haar project had tot doel om de docenten die bij Pedagogische Wetenschappen het bachelorproject begeleiden te ondersteunen met workshops over de nieuwe, meer challenge-based aanpak van het project en de bijbehorende didactische instructieaanpak. Deze aanpak ging van meer directief naar een coachende stijl. De Grassroots was voor Ellen van Reuler, van het Instituut Politieke Wetenschappen, om peer learning video’s te maken. Doordat de toen nieuwe opleiding International Relations and Organisations nog weinig cohorten had, waren er weinig ouderejaars die de eerstejaars raad konden geven over de vakken Research Design en Data Analysis. Studenten nemen vaak eerder advies aan van peers dan van docenten. Daarom heeft ze video’s gemaakt met ervaringen, tips, en tricks van ouderejaars over de aanpak van de stof. De video’s worden nog steeds gebruikt, en waren ook tijdens corona wel een uitkomst. 

Stel je verwachtingen bij 

Net als in eerdere jaaroverzichten benadrukten de geïnterviewde docenten dat tijd de belangrijkste factor en het belangrijkste struikelblok was. Het advies was dan ook: houdt de planning realistisch. Denk niet te groots en meeslepend, hou het beheersbaar. Verder raadden ze aan om je ideeën ook te gebruiken als conversatiestarter bij je collega’s. Hoe zouden zij het aanpakken? Ze hebben misschien goede tips, maar een breder en meer frequent gesprek over het onderwerp is ook goed om onderwijsvernieuwing te stimuleren. Meer persoonlijk contact en kennisdelen, ook over faculteits- en instituutsmuren heen, lijkt hen sowieso een goed idee. Hoe rijker en groter de bron waar je uit kunt putten, hoe groter de kans op kruisbestuiving van goede ideeën over grenzen heen. 

Ook in 2018 waren er twee rondes voor de subsidieaanvraag. Nieuw in dat jaar waren de Grass Shoots, een grotere subsidie bedoeld om een eerder Grassrootsproject verder te ontwikkelen. In totaal waren er dat jaar 10 projecten.

Diversiteit in projecten

In de eerste twee jaar van de Grassroots waren duidelijke thema’s te ontwaren in de projecten, in dit jaar waren ze juist heel divers in onderwerp. Op een metaniveau was er echter wel een aspect dat de meeste projecten verbond: vaardighedenonderwijs. De docenten die een Grassroots of Grass Shoots subsidie veroverden, gaven bijna allemaal een vorm van vaardighedenonderwijs. Carlijn Bergwerff ontwikkelde voor haar cursus Gesprekstechnieken 2 een aantal 360º video’s waarmee haar studenten in een immersieve omgeving gesprekstechnieken konden oefenen. Anja van der Voort ontwikkelde kennisclips voor haar vak Onderzoekspracticum 1, zodat ze met behulp van een flipped classroom-concept in haar colleges meer tijd had om dieper op de stof in te gaan. Het daaropvolgende vak Onderzoekspracticum 2 werd door Harald Nefs, Sarah Plukaard, en Ruth Zandvliet helemaal herzien, waarbij de werkgroepen echte practica werden en studenten regelmatig via posterpresentaties hun begrip van de stof moesten tonen. Voor het Oefenonderzoek Academische Pabo stelde Marian Hickendorff een handleiding vraagarticulatie op. En Marga Sikkema-de Jong en Elise Swart hielpen studenten praktische onderzoeksvaardigheden ontwikkelen door ze te laten werken met een mobiele EEG-headset.

Introductie Grass Shoots

De nieuwe Grass Shoots waren in hun introductiejaar een succes. Hoewel in eerste instantie bedoeld om eerdere Grassrootsprojecten door te ontwikkelen, werd er meteen uitzonderingen gemaakt. Joanne Mouthaan en Vivian Kraaij ontwikkelden voor hun vak e-Health Interventions in Mental Health Care een e-learning module over de principes van online behandeling in de GGZ en de bijbehorende klinische vaardigheden. De module was niet alleen bedoeld om in te zetten in hun eigen vak, maar ook om breder beschikbaar te maken voor master studenten Klinische Psychologie die stage gaan lopen. Daarnaast wordt  de module gebruikt binnen Caring Universities om e-coaches op te leiden. Marlies van der Meer, Evelien Wolthuis, en Karin van der Hiele ontwikkelde een systematiek van adaptive release voor de online bridging module bedoeld voor de entry exams van verschillende Psychologie masters.

Verder ontwikkelen

De andere Grass Shoots subsidies werden wel toegekend aan eerdere Grassroots-winnaars om hun projecten door te ontwikkelen. Daisy Smeets ontwikkelde haar “Maak je eigen toets” naar versie 2.0. Om studenten beter inzicht in de overkoepelende thema’s van het vak Juridische en Ethische Aspecten te geven, moesten ze tags aan de vragen die ze ontwikkelden toekennen. Mark Westmoreland bouwde verder aan de leerlijn Visual Methods door voor het vak Media Worlds 5 modules te maken met video’s en opdrachten. Deze modules zijn inmiddels omgewerkt naar opdrachten in FeedbackFruits, die studenten semi-autonoom doorwerken en waarbij ook peerfeedback om de hoek komt kijken. Brenda Coppenolle pakte een Grassrootsproject uit 2016 op en ontwikkelde kennisclips over SPSS voor alle statistiek vakken van Politicologie.

Denk aan je collega’s!

Bij de adviezen was er opnieuw veel aandacht voor tijd en planning. Expect the unexpected en houd er rekening mee dat dingen vaak langer duren of anders lopen dan je verwacht. Daarnaast was er veel aandacht voor collega’s. Wanneer je een innovatieproject doet in een vak waarin meerdere collega’s als docent bij betrokken zijn, neem ze dan op tijd meer in het proces. Collega’s kunnen ook dienen als inspiratie. Meekijken in andermans Brightspace of meekijken in een college is ontzettend leerzaam. In die laatste context is het nieuwe project van Rianne Weber en Tirza Smits voor een Facultaire BrightSpace een mooi voorbeeld.

In 2017 waren er twee subsidierondes met ditmaal zeven gehonoreerde aanvragen in totaal. Waar in 2016 kennisclips het thema van het jaar leken, was er ook in 2017 een thema dat duidelijk naar voren kwam: de link leggen tussen theorie en praktijk. Vier van de zeven projecten pasten op hun eigen manier in dit thema. Het project van Fenna Poletiek, waarbij ook Bastiaan Vuyk betrokken was, koppelde de inzet van VR als onderzoekstool aan onderzoekend leren in de master. Hier was de praktijk het doen van onderzoek. Anne Krause en Niki Antypa begeleidden hun studenten Psychologie bij hun eerste praktijkervaring in een interne stage door live feedback te geven tijdens studentobservaties op afstand.

Project gestuurd leren

De projecten van Lenny van Rosmalen en Arnout Koornneef waren allebei gestructureerd als project-gestuurd leren. Bij Van Rosmalen gingen studenten aan de slag met opvoedingsvragen uit de praktijk waar ze vervolgens evidence-based voorlichtingsmateriaal voor maakten. In het vak van Koornneef moesten studenten zelf een educatieve app ontwerpen en werden experts uit het veld bij dit proces betrokken.   

Opfrissen of bijspijkeren? 

Van de overige drie projecten waren er twee die met video te maken hadden. Mark Westmoreland bouwde voort op de kennisclips uit 2016 om een continuerende leerlijn op te zetten. Jan Jansen liet zijn studenten elkaar feedback geven op hun videopresentaties om hun presentatievaardigheden te verbeteren. Het laatste project, van Pascal Haazebroek, behelsde het opzetten van een online module om instromende studenten van de master Applied Cognitive Psychology dezelfde basiskennis te geven aan de start van hun mastertraject. Voor Leidse instromers was het een opfriscursus, voor niet-Leidse instromers een bijspijkercursus. 

Mislukt is ook gelukt 

Uit de adviezen over innoveren die deze docenten desgevraagd gaven, werd duidelijk dat het belangrijk is om rekening te houden met de mogelijkheid dat dingen mislukken. Niet alle vernieuwingen en experimenten zullen succesvol zijn of het resultaat hebben dat je verwacht. Bereid je voor op die mogelijkheid en bedenk hoe je met tegenslagen zult omgaan. En een nulresultaat is ook resultaat; dingen mogen mislukken!  

Doel vóór de tool 

Innovatie moet doelmatig zijn, vinden de docenten. Het doel is het onderwijs verbeteren door eventuele problemen op te lossen. Bedenk welk probleem je wilt oplossen, wat je daarvoor nodig hebt en ga dan pas op zoek naar een tool. Als het kan, kies dan voor open source software, in het kader van Open Science en Open Education. Maar zorg wel dat je de software blijft pre-testen voor het onderwijs weer begint, zo voorkom je nare verrassingen.  

In 2016 moesten de Grass shoots subsidies nog geïntroduceerd worden. Elf projecten ontvingen een Grassroots subsidie.

Kennisclips en meer... kennisclips

Vijf van de elf projecten ging over de kennisclip. Zo was er een project over kennisclips voor docenten (Lotte van der Pol) en een over het laten maken van videoverslagen door studenten (Pascal Haazebroek). De kennisclips zelf hadden diverse onderwerpen, van het uitleggen van statistiekopdrachten in SPSS (Tom Louwerse) tot de werking van eye trackers (Marga Sikkema- de Jong). Ze werden ook gecombineerd met nieuwe opdrachtvormen, zoals een multimedia-opdracht (Corinna Jentzsch) of ingepast in een hele nieuwe leerlijn (Mark Westmoreland). In 2016 waren kennisclips super innovatief, inmiddels zijn ze gemeengoed geworden en niet meer weg te denken uit het onderwijs.  

Nog steeds gebruikt

Naast de kennisclips waren er projecten over praktijkgerichte casestudies (Anouk Goemans), werken met kwalitatieve data (Marleen Groenveld), en twee projecten over formatief toetsen. De eerste draaide om digitale zelftoetsing met automatische feedback in een flipped classroom-setting (Harrie Boelens), en in het tweede project “Maak je eigen toets” (Daisy Smeets) gingen studenten zelf aan de slag met het bedenken van toetsvragen. Hoewel de resultaten van deze projecten niet meer als zodanig worden ingezet, worden elementen ervan, en de onderliggende theorieën, nog steeds door de docenten gebruikt. 

Innoveren kost tijd

In gesprekken met de winnaars van 2016, vroegen we wat zij hun collega’s mee zouden willen geven wanneer ze aan de slag zouden willen met onderwijsvernieuwing. Een van de adviezen, of misschien eerder waarschuwingen, was steevast dat het meer tijd kost dan je denkt. Daarnaast benadrukten een aantal docenten het belang om niet te innoveren om het innoveren, maar om specifieke problemen op te lossen.

Praat met je studenten en vraag rond!

En hoe belangrijk het is om ook rekening te houden met de studenten. Praat met ze om te ontdekken wat ze nodig hebben in hun onderwijs, geef ze niet onnodig nog een tool om onder de knie te krijgen, en geef de studenten ook de tijd om te wennen aan de nieuwe opzet of werkvorm. Maar misschien nog belangrijker: praat met elkaar. Als je iets nieuws wilt uitproberen, vraag eens rond! Misschien is er een collega die al ervaring heeft met de tool of werkvorm die je wilt inzetten.

Grass roots

Ellen van Reuler ontwikkelde video’s waarin ouderejaars International Relations and Organisations studenten over hun ervaringen vertellen met het doen van onderzoek en nuttige tips geven aan studenten die de vakken Research Design en Data Analysis volgen. Door in de video’s verschillende studenten ‘informeel advies’ te laten geven wordt duidelijk dat het doen van onderzoek een proces is waarin diverse benaderingen tot een gedegen resultaat kunnen leiden.
 

Grass shoots

Anja van der Voort experimenteerde in een eerder Grassroots project succesvol met het gedeeltelijk ‘flippen’ van de cursus Onderzoekspracticum. Deze Grass shoots subsidie gebruikte ze om dit voort te zetten door nieuwe clips te maken en in de colleges nog meer verdieping te bieden. Ook ontwikkelde zij een ‘mid-term’ video met ingebouwde toetsing en adaptieve paden. Studenten krijgen zo meer inzicht in wat zij al van de stof begrijpen en de middelen om hun kennis waar nodig bij te spijkeren.

Ingrid Ligtermoet ontwikkelde workshops en een draaiboek om docenten te bekwamen in de ‘coachende’, niet directieve begeleidingsstijl die nodig is voor het onderwijs in het vernieuwde bachelorproject van Pedagogische Wetenschappen.

Grassroots

Harold Nefs, Sarah Plukaard en Ruth Zandvliet hebben een subsidie gekregen voor een idee om van de M&T werkgroepen echte practica te maken. Zo leren studenten niet alleen hoe dataverzameling en -analyse in de praktijk gaat, maar vooral ook dat het leuk kan zijn.

Carlijn Bergwerff ontving €1.000,- om interactieve 360°-filmpjes te ontwikkelen van gesprekssituaties (virtual reality), waardoor studenten kunnen oefenen met het toepassen van gesprekstechnieken in complexe situaties uit het pedagogische werkveld. Lees meer over Carlijns onderzoek en de voortzetting hiervan.
  
Elise Swart en Marga Sikkema-de Jong kregen een Grassroots voor hun experiment om met de mobiele EEG-headset door te voeren. Bachelor- en masterstudenten krijgen op deze manier hands-on onderzoekservaring met EEG-data die op locatie kunnen worden verzameld.

Anja van der Voort maakte kennisclips waarin belangrijke kenniselementen uit de cursus Onderzoekspracticum voorafgaand aan het college worden aangeboden. Tijdens contacturen is hierdoor meer tijd voor verdieping en actieve werkvormen.

Marian Hickendorff ontwikkelde een handleiding Vraagarticulatie in praktijk(gericht) onderzoek. Studenten leren hiermee in het Oefenonderzoek Academische Pabo onderzoekbare vragen te formuleren op basis van vragen uit de schoolpraktijk.

Grass shoots

Daisy Smeets ontving een Grass shoots subsidie voor haar idee om studenten zelf toetsvragen te laten maken en om vervolgens deze te ‘taggen’ met de thema’s die in de vragen aan bod komen. Hierdoor krijgen studenten op een activerende manier inzicht in de samenhang tussen de colleges. Deze innovatie heeft zichzelf aantoonbaar bewezen en kan worden doorgevoerd in het onderwijs.

Joanne Mouthaan en Vivian Kraaij kregen een Grass shoots subsidie voor het ontwikkelen van een eLearning module om studenten te trainen in hun online behandelvaardigheden. De module werd ingezet in zowel de Bachelor als de Master Clinical Psychology en bij het LUBEC. 

Brenda van Coppenolle kreeg een Grass shoots subsidie voor het maken van kennisclips bij de SPSS opdrachten van alle statistiek cursussen van Politicologie. De inzet van kennisclips zorgde voor continuïteit tussen de grote aantallen werkgroepen. Het stelde studenten ook in staat in eigen tempo SPSS oefeningen uit te voeren en na te kijken, waardoor in de werkgroep meer tijd was voor individuele vragen of het maken van extra oefeningen.

Marlies van der Meer, Evelien Wolthuis en Karin van der Hiele werkten een systematiek uit voor het maken van online bridging modules voor entry exams van Psychologie masterspecialisaties. Het aanbieden van de content via adaptive release in verschillende scenario’s, aangepast aan het instroommoment en tempo van de individuele kandidaat, maakte een betere voorbereiding mogelijk op de toelatingstoets.

Grassroots

Jan Jansen, Simone de Boer, Maike Lolkema en Warner Tjon Sie Fat: Studenten gaan elkaars presentatie- en gesprekstechnieken door middel van video beoordelen om zo deze, en hun digitale, vaardigheden te verbeteren.

Lenny van Rosmalen en Lotte van der Pol: Voor de cursus opvoedingsvoorlichting worden opvoedingsvraagstukken uit het werkveld verzameld. Vervolgens ontwikkelen studenten als opdracht evidence-based voorlichtingsmateriaal dat bruikbaar is voor de organisatie die het vraagstuk heeft aangeleverd

Pascal Haazebroek en Kerwin Olfers: Om voor niet-Leidse instromers in de specialistische mastercursus ACP herhaling van kennis uit de bachelor  te voorkomen en om studenten voor te bereiden op de toegangstoets wordt kennis uit de bachelorcursus samengevat in een korte online cursus die studenten vooraf kunnen volgen

Mark Westmoreland en Metje Postma: Het maken van online tutorials over de methodologie en praktijk van visuele etnografie

Arnout Koornneef en Marloes van Moort: Het ontwerpen van onderwijsapps door studenten onderwijskunde in samenwerking met begeleiders uit het werkveld

Rehka Ramlal: Gezinsgesprekken met een kwetsbare jongere met acteurs verfilmen om studenten Forensische Gezinspedagogiek hun diagnostische vaardigheden te kunnen laten oefenen met een casus uit deze anders verborgen wereld

Niki Antypa en Anne Krause-Utz: Live intervisie door de supervisor tijdens een cliënt-student gesprek via een privé chatbox

Fenna Poletiek en Bruno Bocanegra: Het gebruik van virtual reality en 360-graden-foto's bij geheugenexperimenten

Grassroots

Pascal Haazebroek: Online training over hoe studenten zelf videoverslagen kunnen maken

Tom Louwerse: Kennisclips waarin opdrachten voor statistiek worden besproken, uitgewerkt in SPSS en beantwoord

Marga Sikkema-de Jong: Kennisclips waarin de werking van een eyetracker wordt uitgelegd

Daisy Smeets: Onderwijsvorm waarbij studenten tentamenvragen bedenken en andermans vragen als oefentoets beantwoorden

Harrie Boelens: Digitale zelftoetsing met feedback

Anouk Goemans: Casestudies met praktijkprofessionals

Marleen Groeneveld: Studenten data laten verzamelen, coderen en analyseren

Corinna Jentzsch: Kennisclips en een multimedia-opdracht

Esther van Leeuwen en Fieke Harinck: Kennisclips en peer-assessment opdrachten

Lotte van der Pol: Kennisclips voor de training van docenten gesprekstechnieken

Metje Postma, Rosanne van den Berg en Mark Westmoreland: Nieuwe onderwijsmethode voor visuele etnografie