Update: College van bestuur reageert op bezuinigingsplannen kabinet
Het kabinet-Schoof heeft de rijksbegroting gepresenteerd. Zoals verwacht krijgt het hoger onderwijs te maken met zeer forse bezuinigingen. Het college van bestuur gaat de komende tijd regelmatig (zie updates hieronder) in op de gevolgen van dit in hun ogen onverantwoorde beleid.
[Update dinsdag 8 oktober 2024]
Wat weten we nu over de gevolgen van de door het kabinet aangekondigde bezuinigingen voor onze universiteit?
Martijn Ridderbos: ‘We zijn druk bezig om de begroting voor 2025 af te ronden en daarna te bespreken met de Universiteitsraad en de Raad van Toezicht. Maar we blijven met twee grote onzekerheden zitten. Het ene vraagteken is het wetsvoorstel Internationalisering in Balans (WIB): wat gaat dit voor de universiteiten en specifiek voor ons betekenen? Het andere vraagstuk is: wat zijn de gevolgen van de langstudeerboete die het kabinet wil invoeren – voor de studenten én voor de universiteit?’
Wat wel in de begroting van 2025 is meegenomen, is het verlies van de starters- en stimuleringsbeurzen met ingang van 1 januari 2025, dat al zeker is. Hetzelfde geldt voor het behoud van de sectorplannen. Maar onder de streep is het effect hiervan hetzelfde, namelijk een verlies van geld dat linksom of rechtsom negatieve gevolgen heeft voor ons onderwijs en onderzoek.
Over de begroting praat Ridderbos – voor de financiën verantwoordelijk namens het CvB – de universiteitsraad (UR) regelmatig informeel bij. ‘Het is een ingewikkelde tijd waarin we iedereen en natuurlijk ook de medezeggenschap zo goed mogelijk willen meenemen. We kunnen de plannen die we met de Kadernota 2025 hadden vastgesteld grotendeels in 2025 uitvoeren, ook omdat we de afgelopen jaren onze financiën goed op orde hadden. In deze plannen hebben we rekening gehouden met bezuinigingen bij de faculteiten, expertisecentra en het bestuursbureau. Ik kan niet uitsluiten dat we nog meer moeten gaan bezuinigingen. We komen hoe dan ook in slecht weer terecht – dat verwachten we in elk geval voor de jaren 2026 tot en met 2029.’
Om ons goed voor te bereiden op deze slechtere periode moeten we nu alvast maatregelen nemen die op de korte termijn onze financiële buffer versterken, aldus Ridderbos. ‘Ook omdat de overheid geen geld beschikbaar stelt om de transitie en mogelijke reorganisaties op te kunnen vangen. Momenteel werken drie interne werkgroepen van medewerkers van het bestuursbureau, expertisecentra en van de faculteiten plannen uit als het gaat om de (bestuurs)structuur van de universiteit (1), de kosten (2) en de baten (3) die de bezuinigingen mogelijk kunnen compenseren.’
‘Dit alles maakt dat we de begroting 2025 nu hebben uitgetekend, maar voor de jaren 2026-2029 kunnen we alleen nog maar een schets in potlood maken. We hopen dat we dit najaar meer informatie krijgen over het dossier internationalisering en langstudeerboete zodat we beter weten waar we aan toe zijn. Zodra er meer te vertellen is, komen we erop terug.’
Tijdens de Opening Academisch Jaar omschreef collegevoorzitter Annetje Ottow de verwachte bezuinigingsplannen al als een ‘kaalslag’. Nu het kabinet zijn plannen gepresenteerd heeft, is dat beeld niet verdwenen, zegt het college. ‘Nee, het kabinet gaat daadwerkelijk maar liefst €1 miljard bezuinigingen op het hoger onderwijs. Veel is nog altijd onduidelijk, maar reken er maar op dat we dit op vele fronten gaan voelen.’
Onverstandig en onverantwoord
Zowel de omvang als de onzekerheid die de plannen met zich meebrengen voor de onderwijssector zijn volstrekt onverstandig en onverantwoord. ‘Om het maar heel hard te stellen: de kwaliteit van ons onderwijs en onderzoek komt in gevaar’, aldus het college. ‘Hier waarschuwen wij en onze collega’s bij de andere universiteiten al langere tijd voor.’
‘Wij delen onze kennis met burgers, overheid en allerlei andere partners: Nederland gaat dit kwaliteitsverlies straks echt voelen. De drie planbureaus waarschuwen gezamenlijk terecht voor een negatief effect op onze welvaart. Dit beleid is ontzettend schadelijk voor de slagkracht en kwaliteit van de Nederlandse samenleving.’
Druk en onzekerheid
De kabinetsplannen zijn nu weliswaar bekend, maar veel is nog onduidelijk. En wat we al wel weten, is bepaald geen goed nieuws, aldus het college. ‘Dat de aangekondigde bezuinigingen op de sectorplannen niet doorgaan, is belangrijk. Jammer genoeg gaat dit echter ten koste van de starters- en stimuleringsbeurzen. Een typische schijnbeweging: we betalen het zelf doordat het kabinet dit via de startersbeurzen gaat financieren.’
De bezuiniging op de starters- en stimuleringsbeurzen is pijnlijk: deze waren juist bedoeld om de hoge werkdruk, met name bij jonge onderzoekers, aan te pakken. ‘Daar waren we al langere tijd mee bezig. Het vorige kabinet had juist maatregelen genomen om de werkdruk te verlagen, maar dit wordt nu allemaal weer teruggedraaid. Op deze manier creëert dit kabinet juist méér onzekerheid en druk.’
Hard geraakt
Ook de plannen om langstudeerboetes in te voeren keurt het college af. ‘Het is slecht nieuws voor onze studenten, en bovendien is heel veel op dit punt nog onduidelijk. Wat worden de precieze regels, wat zijn de precieze gevolgen? Niemand weet het. En juist nu zouden wij onze studenten ontzettend graag meer helderheid bieden, zodat ze weten waar zij aan toe zijn.’
‘En bovenop dit alles komt er de Wet Internationalisering in Balans. Internationaal onderwijs zorgt ervoor dat studenten in een uitdagende omgeving leren en nieuwe ideeën opdoen, dat we goed op de hoogte blijven van nieuwe ontdekkingen en kennis uit de hele wereld, en dat slimme en getalenteerde mensen de kans krijgen om zich te ontwikkelen. Dit is goed voor studenten, maar ook voor bedrijven en de hele samenleving.
‘Als wij gedwongen worden om een deel van onze bacheloropleidingen naar het Nederlands om te zetten, zal internationaal talent straks buiten onze landsgrenzen op zoek gaan naar een baan of studierichting. En deze groep heeft Nederland nu juist hard nodig. Vooral de randstaduniversiteiten zullen hierdoor hard worden geraakt. Deze maatregelen zullen grote gevolgen hebben voor het aanbod van onze opleidingen, zoals wij tijdens de Opening van het Academisch jaar al benadrukten.’
Onmogelijke puzzel
Voor het begrotingsjaar 2025 werden het college van bestuur en de faculteiten al geconfronteerd met bezuinigingen. Daarin zijn de nieuwe maatregelen van het kabinet nog niet meegenomen. ‘Gelukkig heeft de universiteit de afgelopen jaren een gezond financieel beleid gevoerd. Hierdoor lijkt er nu op dat we niet acuut hoeven in te grijpen in de begroting van 2025. Maar dat is stilte voor de storm.’
‘Ook in de komende periode zullen wij in nauw overleg gaan met de faculteiten, directies en expertisecentra, maar natuurlijk ook met de Universiteitsraad en de Raad van Toezicht. Een ding is duidelijk: we zullen ons moeten voorbereiden op verdergaande ingrepen bij teruglopende budgetten. De universiteit gaat de komende tijd aan de slag om deze bijna onmogelijke puzzel te leggen.’
Verzet
Maar dit betekent niet dat wij het verzet tegen de plannen zomaar opgeven. ‘In samenwerking met de UNL (de Universiteiten van Nederland, de organisatie die de belangen van de Nederlandse universiteiten behartigt, red.) gaan we de strijd tegen deze bezuinigingsplannen aan. Denk aan een campagne met protestacties, een intensieve lobby en het actief opzoeken van de media. Samen staan we immers sterker.’
‘Daarnaast is er volop contact met het ministerie. Daar hebben we heel duidelijk aangegeven dat de kabinetsplannen grote gevolgen zullen hebben voor het reilen en zeilen op onze universiteit. Of dit helpt? Dat moet de toekomst uitwijzen. We geven in elk geval niet op.’
Solidair
In sommige media riepen wetenschappers al om vooral op niet-wetenschappelijk personeel te bezuinigen. Zo’n eenzijdige focus is echter niet de oplossing, vindt het college. ‘Net als andere instellingen en bedrijven heeft een universiteit ook deze collega’s keihard nodig. Goed onderwijs en onderzoek maken we samen. We moeten dus ook samen de handschoen oppakken in onze reactie op dit desastreuze beleid. Laten we daarom vooral solidair met elkaar blijven, zodat we een sterke, brede universiteit blijven die de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek hoog in het vaandel heeft.’
Moed houden
Het college van bestuur belooft dat zij de universitaire gemeenschap regelmatig bij zal praten over alle plannen en initiatieven. ‘Het is ontzettend belangrijk dat iedereen op de hoogte is en blijft van alle ontwikkelingen en hierover mee kan denken. Zeker omdat we allemaal wel begrijpen dat we dit flink gaan voelen.’
‘Laten we in ieder geval gezamenlijk de moed erin houden. Wij mogen trots zijn op onze universiteit, op de inzet van onze mensen en op het topniveau van ons onderwijs en onderzoek. Het wordt nu zaak om dit zo te houden, ook al maakt de regering het ons ontzettend moeilijk. Laten we samen proberen de komende periode zo goed mogelijk door te komen, en de schade van dit onverantwoorde regeringsbeleid te beperken.’